1976
Адказы на пытанні газеты «Чырвоная змена»
— Майстэрства пісьменніка. У чым яно?
— З таго часу, як узнікла крытыка і літаратуразнаўства, гэтаму пытанню прысвечаны горы кніг і артыкулаў, як жа можна адказаць на яго ў некалькіх радках анкеты? Ды і ці можна гаварыць пра пісьменніцкае майстэрства наогул — яно ж у кожнага сапраўднага творцы сваё, кожны з іх майстар па свой лад, у кожнага свае мастацкія сродкі і прыёмы. Таму і вучыцца майстэрству малады паэт ці пісьменнік павінен перш за ўсё сам, ісці да яго сваім уласным шляхам.
Анкета пытае: у чым майстэрства, а мяне больш непакоіць, чаму ў нашай сённяшняй паэзіі яго так мала. Майстэрства вымагае вялікай самаахвярнай працы, а мы працаваць над радком і над словам не хочам. І крытыку гэта не турбуе. Зборнікі малапісьменных, неахайных, сяк-так віламі скіданых вершаў нярэдка залічаюцца ў друку да дасягненняў і нават выдатных з'яў паэзіі. Мне даводзілася бачыць, як вершы некаторых такіх «майстроў» не толькі напраўляюць, але і перапісваюць нанава ў рэдакцыях часопісаў і ў выдавецтвах. Чаму ж не зрабіць гэта — не перапісаць, калі трэба, і дваццаць разоў! — самому? Паспрабуйце ўявіць, што нехта ў рэдакцыі папраўляе, паляпшае, «даводзіць» да ўзроўню «Ліст з палону» або «Варшаўскі шлях» Аркадзя Куляшова? Ды не, такое ўявіць немагчыма. Дарэчы, калі гаварыць пра майстэрства, дык вось прыклад майстра ў сучаснай беларускай паэзіі сапраўды вялікага і дасканалага.
— Як Вы спалучаеце традыцыі і наватарства?
— Сур'ёзны аўтар, пішучы твор, не думае: што ў яго ад традыцый, а што — наватарскае і як лепей тое і другое спалучыць. Твор нараджаецца натуральна, як жывы арганізм. І калі ў аўтара ёсць талент, які апіраецца на вялікі і трывалы культурна-духоўны грунт, і ёсць гарачае, неспакойнае, чуйнае сэрца грамадзяніна, якое жыве праблемамі, клопатамі і трывогамі свайго часу, і ёсць свой погляд на жыццё і на стан рэчаў, свой характар і тэмперамент, то ў яго творчасці традыцыйнае непазбежна спалучыцца з наватарскім. Іначай сказаць, калі аўтар — самастойная творчая асоба, то напісанае ім эпігонствам не будзе, а будзе словам яго асабістым, новым, такім, якога не было. Будзе наватарскім. Хоць у нечым, прынамсі. Калі ж аўтар пачынае спецыяльна клапаціцца аб тым, каб быць арыгінальным, непадобным на іншых, калі гэта становіцца самамэтай — тады сур'ёзная творчасць канчаецца, а пачынаецца гульня, якая можа быць і забаўнай, і бліскучай, можа і здзіўляць нават, але не можа, не здольная дапытацца ў душы чытача слёз — тых слёз удзячнасці і шчасця, што з'яўляюцца вышэйшай ацэнкай творчасці. Па кнігу такой паэзіі рука не пацягнецца, каб перачытаць яшчэ раз, калі на душы цяжка, ці горка, ці сумна. У А. Т. Твардоўскага ёсть такія радкі:
Вельмі мудрае папярэджанне ўсім, хто шукае сябе ў творчасці!
— Наколькі важная спецыяльная літаратурная адукацыя для маладога пісьменніка?
— Не лічу, што такая адукацыя можа мець нейкае істотнае значэнне для творчага лёсу пісьменніка. Грунтоўна адукавацца ў літаратурных адносінах можна і самастойна. Але адно, я ўпэўнены, павінна быць ясным: ёсць такая адукацыя ці не, а літаратуру трэба ведаць добра, трэба як мага больш чытаць. У тым ліку — і сваіх знаёмых, таварышаў і сяброў. Без гэтага прафесіянальны літаратар мне не ўяўляецца.
— Адносіны прызнаных майстроў слова і пачаткоўцаў — што Вы скажаце аб гэтым?
— Кожны сёння вядомы, сталы майстар некалі быў пачаткоўцам, помніць, як яго радавалі ўвага і падтрымка з боку прызнаных, а тым больш масцітых пісьменнікаў, і помніць, які ён быў удзячны ім за гэта. Думаю, так ёсць і сёння і так будзе заўсёды. Залішне апекаваць маладога аўтара, цягнуць за руку ў літаратуру не варта, але дапамагаць таленавітай моладзі, асабліва ў справе друкавання і выдання, старэйшыя таварышы абавязаны. Маладых трэба вучыць не пісаць, а жыць — жыць сумленна і чыста, вялікім, змястоўным, па-грамадзянску актыўным жыццём.
— Якія творы маладых беларускіх пісьменнікаў апошняга часу Вы лічыце найбольш удалымі і чаму?