– Што ж мне рабіць, што рабіць? – залямантаваў ён. – Ці дарма я йшоў сюды зь ім?
I тады ён узгадаў уласныя словы на самым пачатку вандроўкі, словы, якіх ён і сам у той час не разумеў: "Проста трэба зрабіць нешта ў жыцьці... Мне абавязкова трэба йсьці побач з вамі й зьдзейсьніць, калі вы мяне разумееце, спадару".
– Але што ж я зраблю? – спытаў ён сябе. – Не пакідаць жа Фрода непахаваным сярод гор? Куды ісьці? Дахаты? Ці наперад? Наперад? – перапытаў, і на момант сумнеў і страх агарнулі яго. – Ісьці наперад? Дык вось што я мушу зрабіць? I пакінуць яго?
Тады ўрэшце ён заплакаў – і выпрастаў Фродава цела, склаў гаспадаровыя халодныя рукі на грудзёх, загарнуў Фрода ў эльфаў плашч, паклаў свой корд з аднога боку, а Фараміраў кій з другога.
– Калі ўжо мушу ісьці, – вымавіў Сэм, – дык, з вашага дазволу, меч я ваш забяру, але ж вось гэны пакіну ляжаць побач з вамі, як ён ляжаў ля старога караля ў скляпеньні, дый вашую цудоўную броньку, што даў спадар Більба, пакідаю. А шкляначку зорную вы самі далі мне, спадару Фрода, пазычылі мне, а мне ж яна патрэбная, бо я цяпер заўжды буду крочыць у цемры. Яна надта мне прыдасца, панна дала яе вам, але мо яна зразумее. А ці вы разумееце, спадару Фрода? Я мушу ісьці далей!
Але ён ня мог крануцца зь месца, яшчэ ня мог. Стаў на калені, трымаючы Фродаву руку, і ніяк ня мог яе выпусьціць. Час мінаў, а ён усё стаяў – укленчыўшы, трымаючы Фродаву руку – і ня мог вырашыцца.
Шукаў сілы, каб ізноў устаць, каб выправіцца ў самотную вандроўку – адпомсьціць. Калі толькі здолее падняцца, тады злосьць павядзе яго ў пагоню па ўсіх шляхох сусьвету, пакуль нарэшце ён не спасьцігне злачынцу – Глыкса. Тады Глыкс здохне ў куту, бы пацук. Але ж ці тое ён плянаваў, выпраўляючыся з гаспадаром? Ці варта дзеля такога пакідаць гаспадара? Помста яго ня верне. У такім выпадку лепей памерці побач зь ім. Але ж гэта таксама будзе самотнай вандроўкаю.
Ён зірнуў на зыркі канчар корда. Падумаў пра тое, што за сьпінай: вузкі чорны край і за ім – падзеньне ў нішто, бяздонную прорву. Не, гэткім шляхам не ўцячы. Гэтым не даможасься анічога, нават ня здолееш смуткаваць. Не па бессэнсоўную гібель скіраваўся ён у падарожжа.
– Дык што ж мне рабіць? – выгукнуў ён ізноў, але зараз ужо цьвёрда ведаў цяжкі адказ: "Ісьці й зьдзейсьніць". Ісьці ў самотную выправу, горшую за ўсё.
"Што? Мне, адному, ісьці да Пашчы Лёсу й усё такое? – Сэм яшчэ вагаўся, але рашучасьць ягоная мацнела. – Ну, дык тады ж мне й пярсьцёнак трэба будзе ў яго адабраць... а Рада дала яго яму".
Але адказ прыйшоў адразу: "Але ж Рада дала яму спадарожнікаў, каб дапамаглі сягнуць мэты. А ты, Сэме, апошні зь Зьвязу Пярсьцёнка. Ты мусіш сягнуць мэты!"
– Каб я толькі ня быў апошні! – прастагнаў ён. – Калі б толькі стары Гэндальф быў тут ці хто. Чаму мне даводзіцца вырашаць самому? Бо я папсую, памылюся. Дый не для мяне гэта – пярсьцёнак браць, наперад высоўвацца...
"Ды гэта ж ня ты сам высунуўся, табе давялося рушыць наперад. А што ты не адпаведны, ня тая асоба, каму гэта пад сілу, дык спадар Фрода таксама ня сам абіраў свой цяжар, вось што, дый стары спадар Більба..."
"Ну, мне вырашаць. Я й вырашу. I, безумоўна, ня так. Бо гэта ж вам Сэм Гэйхад, усё наўскасяк".
"Вось так, трэ зірнуць: калі нас тут знойдуць ці аднога спадара Фрода з гэтай штукаю на ім, ну дык тады яна да Ворага й патрапіць. А гэта – канец усім нам, і Лорыйну, і Доламу Яру, і Шыру дый астатняму. I часу марнаваць нельга, а тое ўсё адно канец. Вайна ж пачалася, і напэўна яна пачалася так, як хоча Вораг. I йдзе. Аніякага шанцу прабрацца назад з гэтай рэччу, каб прасіць парады й дапамогі. I сядзець тут над целам гаспадара няма сэнсу, а тое прыйдуць дый заб'юць і ўсё адно забяруць. Трэба ўзяць самому дый ісьці".
Ён глыбока ўздыхнуў.
– Ну, бяры ж, давай!
Ён нахіліўся. Вельмі асьцярожна расшпіліў фібулку на шыі Фрода, намацаў пад камізэлькаю ланцуг. Прыўзьняў гаспадарову галаву, пацалаваў халодны лоб, а тады зьняў ланцужок. Дый апусьціў галаву, узіраючыся. Не, аніякай зьмены не адбылося ў нерухомым твары, і гэта болей за ўсё астатняе пераканала Сэма: Фрода памёр, яму ўжо не сягнуць прызначанай мэты.
– Бывайце, пане мой, гаспадару мой, – прамармытаў ён, – прабачце свайму Сэму. Ён вернецца сюды, як зробіць справу – калі здолее. I тады ўжо вас не пакіне. Адпачывайце ў спакоі да таго часу, і няхай аніякая пачвара не патурбуе вас! I калі панна пачуе мяне й падорыць мне адно жаданьне, дык я пажадаю вярнуцца й знайсьці вас ізноў. Бывайце!
Нахіліў сваю шыю й насунуў ланцуг зь пярсьцёнкам на яе. I адразу галава схілілася пад цяжарам, нібы ад вялізнага каменя. Усё ж павольна, быццам расла ў ім новая сіла, хобіт падняў голаў, перамагаючы цяжар, з высілкам паўстаў на ногі й вынайшаў, што здольны ісьці з гэтаю ношаю. I на момант падняў фіял, зірнуў долу на гаспадара, сьвятло цяпер зьзяла мякка, цёплаю вечароваю зоркаю лета, і ў гэтым сьвятле твар Фрода падаўся чыстым, пазбаўленым сьмяротнага адценьня, бледным, але прыгожым нібы эльфавым хараством, красой таго, хто даўно пакінуў цень за сьпінаю. I з горкім суцяшэньнем апошняга позірку Сэм адвярнуўся, схаваў шклянку й паклыпаў наперад па цемры, што ўсё больш гусьцела.