— 3 мяне то карона не спадзе,— нібы ў адказ на яго думку, самотна ўздыхнула цётка.— Во, перад дзяцьмі ўстыдна. Вычытаюць, якая іх матка на старасць гадоў стала — у гультаі ды абібокі запісалася. Сама абсаромелася на ўвесь свет і іх зганьбіла. Хіба ж я…
— Ды не ўбівайся ты так,— суцяшала яе маці.— Мала што які дурань можа накрэмзаць! Хто гэна паверыць! Ды і газетка гэная ў вобласць не йдзе — дзе ж гэта там твае пачытаюць?..
Зняважлівае, злое матчына «дурань» кальнула непрыемна, балюча — ніколі на людзях яна пра яго не гаварыла так, але не пакрыўдзіўся. I на самай справе — дурань…
Вычакаўшы момант, непрыкметна выслізнуў са свайго сховішча, прыгнечаны пабрыў да рэчкі, не заўважаючы ні чаромхавай кіпені, ні настоенага на яе водары паветра, ні ашалела-радаснага птушынага гармідару. Думаў: мо ўсё ж зайсці да цёткі Магды, папрасіць прабачэння — і ёй, і самому будзе лягчэй… Аднак адчуваў: ісці да цёткі ў яго не хопіць смеласці. Як-небудзь іншым разам…
I яшчэ думаў: штодня ж даводзіцца ўпамінаць дзесяткі прозвішчаў. Што яны для яго? Па сутнасці, нішто, бесцялесныя газетныя факты. Дзіва, але ніколі ў галаву не прыходзіла, што за кожным — жывы чалавек, і гэтага чалавека можна смяртэльна пакрыўдзіць неасцярожным ужываннем яго імені, як цётку Магду. Кожнаму, пэўна, не абыякава, як упамінаецца яго імя…
Вярнуўся дадому позна, калі ўсе спалі. Раніцой, спаслаўшыся на неадкладныя справы, сабраўся ехаць назад у горад. Маці не ўтрымлівала, як звычайна. Яна збіралася на работу — палоць цётчыну дзялку…
А праз дзён дзесяць пазваніў бацька, наказаў прыязджаць — памерла цётка Магда. Не паехаў. Збаяўся, што ўсе вакол будуць глядзець, як на забойцу, хоць разумеў, што толькі вар'яту можа ўзбрысці ў галаву, быццам той артыкул з’явіўся прычынаю цётчынай смерці. Цётка, вядома, памерла ад цяжкой хваробы, што мучыла яе апошнія гады… I ўсё ж непадуладная розуму віна за крыўду, што гэтак легкадумна прычыніў добрай і працавітай цётцы Магдзе крыўду, якую яна, пэўна, не дараваўшы, панесла з сабою ў магілу, яшчэ доўга не давала спакою, варта толькі прыгадаць — як пачынае і сёння смылець, вярэдзіць сумленне…
Тым часам у клопатах, бясконцым рэдакцыйным тлуме непрыкметна беглі дні, тыдні, месяцы, а падрыхтоўка да экзаменаў рухалася кепска, дакладней — нікуды не рухалася, буксавала на месцы. Рэдактар настойваў, каб паступаў завочна.
— Ты ж гатовы журналіст,— пераконваў ён.— Пакуль будзеш ганяць дурня на стацыянары, каб праз пяць гадоў вярнуцца на тую ж пасаду, у нас да загадчыка аддзела, а то і вышэй вырасцеш…
Андрэй згаджаўся з рэдактарам, хоць у глыбіні душы жыла настальгія па таемным, вясёлым студэнцкім жыцці, пра якое так хораша прыгадвае Янка Вялеська, і пачынала смактаць нейкая невядомая туга, выклікаючы адчуванне, быццам намерыўся абкрасці самога сябе.
Вялеська быў катэгарычна супроць завочнага.
— Ты што, з глузду з’ехаў?! — гарачыўся ён.— Гэта ж — самагубства! Хочаш, каб засмактала, як дрыгва, стала магілаю для таленту гэтая раёнка?!
Андрэй не разумеў яго: чаму самагубства, чаму раёнка можа засмактаць, стаць магілаю? У раёнцы ж ён стаў журналістам, і не горшым, чым Вялеська, хоць той і скончыў універсітэт. Вялеську і сёння бязбожна правяць, нават перапісваюць, а ён, Андрэй, калі пастараецца, праходзіць без усялякіх правак. Не яго, а дыпламаванага Вялеську лупцуюць на кожнай лятучцы… Хэ, а ці не хвалюецца Яначка за сваё месца? Ці не тут увесь сакрэт?
— Для цябе ж раёнка не стала магілай? Чаго ж сядзіш, калі яна — магіла?..
Вялеська неяк бездапаможна ўціснуў галаву ў плечы, быццам яго збіраліся біць, паглядзеў журботна, з болем, ціха і скрушліва сказаў:
— Я — іншая справа… Для мяне ўсё скончана… Паэта, як сам бачыш, з мяне не атрымалася, для паэзіі я — звычайны самадзейнік, папросту графаман, да сапраўднай журналістыкі ці сам не дарос, ці не даюць дарасці, а магчыма, увогуле гэта не мая справа…
— Ну-у, кінь ты! — аж разгубіўся Андрэй.— Таксама скажаш!..
— Так, стары, так…— тужліва і асуджана ўсміхнуўся Янка.— У мае гады, стары, трэба мець мужнасць глядзець праўдзе ў вочы, перастаць жыць ілюзіямі. Шкада, што позна дакумекваеш да гэтага… То будзь хоць ты разумнейшы! Я табе толькі дабра зычу. Уцякай, пакуль не позна, пакуль ёсць магчымасць уцячы…— Падышоў да акна, паглядзеў задумліва.— Пытаешся, чаму я не ўцякаю? Для мяне, браце,— позна. Здаецца, ужо засмактала, загубіла… Пакуль што, праўда, трохі супраціўляюся, але выразней і выразней бачу, што гэта — вайна з ветракамі. Адчуваю, як апускаюся, падаю, а зрабіць ужо нічога не магу…— Павярнуўся і, злавіўшы яго здзіўлены, запытальны позірк, паясніў: — Хіба не бачыш, як мяне правяць? А што правяць? Вытраўляюць усё жывое. Спачатку пратэставаў, некаму нешта хацеў даказаць, потым стаміўся, на ўсё махнуў рукою: вам трэба стандарт з лексічным запасам Элачкі-людаедкі — калі ласка! Як сказаў паэт, «и жить хорошо, и жизнь хороша…» — Самотна ўздыхнуў, паглядзеў трохі дапытліва, трохі насмешліва: — Для цябе здаецца немаведама якім шчасцем трапіць сюды са школьнай парты. На першы погляд, і праўда шчасце: іншым, каб трапіць, трэба універсітэт закончыць. Не разумееш ты яшчэ па сваёй наіўнасці, наколькі зманлівае, каварнае гэтае шчасце… Хочаш, скажу, чым усё скончыцца, калі не возьмешся за розум?