— Але ж здаўна…
Ротар Пятровіч глянуў знішчальна, але тут жа гэтая раздражнёная знішчальнасць перайшла ў паблажлівасць умудронага, упэўненага ў сабе чалавека:
— Ну і наіўны ж і… непрактычны ты, малады чалавек! Мы ў сваю сям’ю бярэм за сына, за наследніка, а ё-ён… Быццам першы мяняеш фамілію! Была б яшчэ бог ведае якая фамілія…
Шчыра кажучы, Андрэю і самому не дужа падабалася сваё прозвішча. Праз яго некалі лічыў сябе самым няшчасным чалавекам. У шостым класе новы настаўнік матэматыкі, не заўважыўшы яго ў класе, запытаў: а дзе гэты… як яго… ну-у, Шыфер? Клас да канца ўрока не мог суняцца ад рогату. Так чатыры гады і пранасіў агідную мянушку — Шыфер. Асабліва дапякалі хлопцы: Шыферава газета, Шыферава кляўза…
Але што б там ні было, а прозвішча ёсць прозвішча. Яго не выбіраюць, яно перадаецца ў спадчыну — ад бацькі к сыну, ад сына к сынаваму сыну… Чаму гэты Ротар клапоціцца, а ён не павінен клапаціцца?..
У рэшце рэшт, ён таксама адзін у бацькі. Чаму павінен зракацца свайго, прымаць чужое?.. Засмяюць у вёсцы. Ды ці толькі ў вёсцы! Хіба мала знаёмых! Сякое-такое журналісцкае ды і паэтычнае імя ёсць… I раптам — як Піліп з канапель: здрасце, я — Бяскуднікаў…
— Давайце не будзем…
— Не! Будзем!..— сурова і ўпарта глянуў Ротар Пятровіч.— Будзем! Гэта, калі хочаш,— прынцып, наша ўмова… Разумееш: у-мо-ва!..
— Нам з Талінаю рашаць, якое прозвішча насіць, па-мойму…— стаяў на сваім Андрэй, праўда, без ранейшай рашучасці.
— А па-мойму, малады чалавек, не вы, а мы будзем дыктаваць умовы…— пабарвавеў, перайшоўшы на афіцыйнае «вы», Ротар Пятровіч.— Калі вы дазваляеце сабе думаць, што можна дыктаваць нам умовы на той падставе, што паспелі спакусіць і пераспаць з дачкою, то адкрыта, без усякіх ілюзій скажу: з гэтага нічога не атрымаецца! Нумар не пройдзе… Дыктаваць умовы будзем мы. I давайце не валяць дурачка — я наскрозь бачу, што табе трэба…
Андрэй анямеў ад такога вераломства. Як?! Што за тон?! Што ён сабе дазваляе?! Думае, калі продак нейкіх там імператарскіх халуёў… Ды такія, як мае дзяды-прадзеды, у семнаццатым годзе гэтых халуёў разам з іх імператарам…
Аднак нешта, уласна кажучы, ён дакладна ведаў — што ўпарта і страхавіта замінала, не дазваляла ўзарвацца, адкрыта выліць усё, што кіпела, бурліла ў душы, ляснуць дзвярыма, паслаўшы к чортавай мацеры і гэтага Ротара, і яго цацу-дачушку, і іх стэрыльна-нафталінавае жытло. Надта ж шмат пастаўлена на карту, каб дазволіць сабе ўзрывацца, неабачліва паліць усе мосцікі. Можна было б пасылаць к чортавай мацеры, каб заставалася паўгода, хоць бы два месяцы… Што свеціць? Раёнка… Як некалі Вялеську… Вялеська то хоць сам паехаў шукаць рамантыку, спасцігаць бурлівае жыццё, як і цяпер Алесь Саўчук, Грышка Багдзевіч… Выскаляюцца, з’едлівыя эпіграмкі пра любоўны псіхоз перад размеркаваннем папісваюць. Давыскаляюцца… Як некалі Вялеська…
Але ж нельга гэтакай цаною… перахрысціцца ў нейкага Бяскуднікава. Апошні прымак некалі не быў пярэхрыстам…
А што рабіць?! Дзе выйсце?.. Ехаць у раён, на карэспандэнцкую пасаду, назаўжды адрэзаць сабе шляхі… Ну, хай сабе, дапусцім, не назаўсёды, але на два гады — як мінімум. А за два гады можна імя займець, кніжку выдаць… Хай тады пасмяюцца!.. Смяецца той, хто смяецца апошні… Калі сітуацыя закручвае ціскі — тут пераборлівы не будзеш, тут выбіраюць найменшае зло, дамагаюцца свайго найменшай крывёю. Калі глянуць разважліва, цвяроза ў яго сітуацыю, адкінуць умоўнасці і забабонныя звычкі, то відавочна, што марна патрачаныя два гады жыцця, магчымасць увогуле загубіць талент — куды большая плата, чым змена прозвішча… У рэшце рэшт, хіба ў прозвішчы справа?! Называйся хоць гаршком, абы ў печ не сунулі… Калі на тое пайшло, то можна і захаваць сваё літаратурнае, нават журналісцкае імя — нешта накшталт псеўданіма…
Але як ні супакойваў, як ні апраўдваў, як ні пераконваў сябе, што нічога асаблівага для сучаснага чалавека не адбываецца, а з душы не хацеў спадаць цяжкі, агідны астой, недзе падсвядомасцю разумеў, што пераступае цераз нешта недазволенае, куды больш значнае, чым фармальная змена дакументаў…
— То ўсё ж як ваша прозвішча? — прычапіўся як смала настырны маёр.
— Колькі можна паўтараць! — эанерваваўся Андрэй.— Ча-ра-піца! Ясна?!
— Ясна то ясна, ды не ўсё ясна…— са шматзначнай усмешкай паглядзеў маёр, дастаючы са стала пасведчанне.— Гэта ваш дакумент?
— Мой…— неахвотна буркнуў Андрэй, падумаўшы з жахам, што, мусіць, хочаш не хочаш, а давядзецца спавядацца перад гэтым міліцыянерам.
— Бяс-куд-ні-каў,— па складах насмешліва прачытаў маёр.— То хто ж вы ўсё-такі: Чарапіца ці Бяскуднікаў?
— Чарапіца! Бяскуднікаў — гэта маё… так сказаць… нешта накшталт дзявочага, ну-у, па жонцы…