Не ягняты —
Гарматы на лузе.
Вісне бомбы нейтроннай абух.
Рух — праціўнік ідылій,
Ілюзій,
Мітуслівых
падробак пад рух.
Рух,
Як рэкі ў пясках,
Не звужаецца.
У гады і залеў, і засух —
Па дарогах усіх
Прадаўжаецца
Рэвалюцыі рух.
10. ЗАМЕСТ ДАТЫ I МЕСЦА НАПІСАННЯ
Вяха апошняга ліста...
Адлік гадоў — не ад Хрыста,
Гісторыя
Мяняе
Вехі:
Пад коламі
дарогі веку
Шасцідзесятая вярста.
Знак аховы
1983
ДАВЕДКА АБ НАРАДЖЭННІ
Судовая справа
1
Год пасляваенны. Год работны.
Шчэ з руін не выветрыўся дым,
А на танцах, звыклыя да поту,
Кірзачы і хромавыя боты
Рэжуць полькі
крокам страявым.
Год надзейны. Год пасляваенны.
Шчэ падлікі страт не паіменныя —
I маўчаць хатынскія званы,
І да мёртвых —
літара за літарай
З плачам, галашэннямі, малітвамі —
Пісьмы йдуць
На той канец
Вайны.
Год пасляваенны. Год гаротны.
Шчэ жыццё паўзводнае, паротнае,
Хлеб па картках і па картках соль,
I людзей — хоць ёсць таварыш Сталін,
Хоць перамаглі і адстаялі —
Аніяк не адпускае боль.
Ён — нібы пад рэйкамі ўзрыўчатка.
2
Касавіца.
Ліпень напачатку.
Не да святаў. Хутка час жніву.
Старшыня пахукаў на пячатку,
Пляснуў па даведцы —
I жыву.
Першы сорт. Пасляваенны выраб.
Чым прырода апраўдала выбар:
Быць
альбо не быць мне
на зямлі?
Як неверагодны выйгрыш выпаў?
Бацьку
Снайпер выбіваў — не выбіў,
Маці ў роў вялі — не давялі.
Вось з вайной
мая прамая сувязь,
Лёсаў і крыві густая сумесь,
Што праз марлю год
не працадзіць.
Памяццю сваёй
Я не свабодны:
Сутыкненне нацый і народаў
Вырашала —
быць мне ці не быць.
А душа мая
Шукала цела.
3
Быць хацела! Дыхаць ува мне!
Ля траншэй цвіла рамонкам кволенькім,
Калй дотаў стракатала конікам...—
Не! -
Новенькі,
Бліскучы,
З меткай «супер»,
Не з'явіўся — выжыў я насуперак
Вайне.
На прамежжы
Азіі з Еўропай
Як хачу
свячу ружовай попай,
Знаць не знаю пра сваё жыццё,
Крэўны сын
Някляева Пракопа,
Стасі Магер
Роднае дзіцё.
4
Трое нас.
Ніводны не забіты.
5
Сорак шосты.
Даспявае жыта.
Час вялікіх спраў —
не да малых!..
Нават чарку кінуў недапітай
Схаршыня на хрэсьбінах маіх.
Старшыня — начальнік адмысловы.
Франтавік.
Герой.
Гвардзеец.
Франт.
Казыраў ён нетутэйшым словам
«Факт» —
I парыпваў кабурою новай,
Медалямі, слепячы, звінеў...
Ён сказаў на хрэсьбінах прамову.
Вось што я з прамовы зразумеў:
Факт,
Што набірае моц Радзіма.
Факт,
Што ў нашых ворагаў інфаркт.
Факт,
Што жыта сёлета ўрадзіла.
Нарадзіўся я — таксама
Факт.
Факт яшчэ, што банда паліцаяў
Не дабіта ў Суцькаўскім бары...
«Ды пра паліцаяў — абяцаю»,—
Шчоўкнуў старшыня па кабуры.
Той парою
Шчоўкалі заўзята...
6
Ноччу бралі Кабянка Ігната,
Першага бандыта на раён.
Узялі. Вяскоўцам паказалі.
— Ён? — спыталі.
— Гэты,— адказалі.
А сівы Стапуль сказаў:
— Не ён.
7
Трох красунь-нявестак Стапулёвых
На суках таполевых, вясновых
Весела
Ігнат павесіў быў:
Першую — бо мела кроў чужую,
Бо хавала першую —
другую,
Трэцюю...—
Бо троіцу любіў.
З імі побач, на суках кляновых
Трох сыноў-асілкаў Стапулёвых
Кабянкова банда падняла:
Першага — бо выкраў вартавога,
Бо не выдаў першага —
другога,
Трэцяга...—
Каб троіца была.
Тры начы і дні гайдаў іх вецер...
8
Ці на вецці ружавее квецень,
Ці лісты асеннія ляцяць,—
Гэтыя тры клёны,
Тры таполі
Дзень і ноч на Стапулёвым полі
Шэпчуцца,
Калышуцца,
Шумяць.
9
А Стапуль сваё:
— Не ён. Не гэты.
10
Сорак шосты.
На зыходзе лета.
Сад. Калыска. Вечар.
Ля вулля
Падаюць самлелыя ранеты.
Роіцца натоўп ля сельсавета.
Суд сягоння.
Судзяць Стапуля.
Суд у фрэнчах.
Хросны мой за сведку.
Ён суду паказвае даведку
З дзірачкай ад кулі на ражку.
Холадна ў прасцяг глядзіць ахова.
Кожнае тут сказанае слова
З хаты ў хату йдзе па ланцужку.
11
СУД
Прагакольны запіс
Хросны (то запнецца, то саб'ецца):[5]
— Па законах новых, па савецкіх
Я панёс малога ў сельсавет.
Г о л а с
Мог і без малога.
X р о с н ы
Дык не ведаў.
Думаў, як хрысціць...
С у д
Адзін?
X р о с н ы
З суседам.
С у д
Стась Стапуль сваяк вам?
X р о с н ы
Так, сусед.
С у д
Дык сусед або сваяк?
Г о л а с
Суседзі.
Х р о с н ы
Старшыні няма.
«Чакайце, едзе...»
А ў мяне і час быў, як знарок.
Ну, сядзім.
Чакаем. Словы доім...
С у д
Што?
X р о с н ы
Гамонім. Уваходзяць двое:
Старшыня і гэны...
Кабянок.
С у д
Без канвою?
X р о с н ы
Той пасля заскочыў.
Старшыня счарнелы —
нават вочы
Быццам з галавешкамі на дне.
Кажа: «Факт. Пазналі гада дома».
Я кажу: «Дык чалавек вядомы».
А Стапуль як ёсць упёрся:
«Не».
Старшыня ўдыбкі — і на старога:
«Пакажы мне Кабянка другога!
Ворага шкадуеш, маць тваю!..»
С у д
Далікатней...
Тут жанчыны, дзеці.
С т а п у л ь
Прызнаю ўсё існае на свеце.
У звярах людзей не прызнаю.
X р о с н ы
От, сказаў ён так — і я паверыў.
С у д
Дзе Стапуль сякеру ўзяў?
X р о с н ы
Сякеру?..
Каля печы, мусіць... Каля дроў.
Г о л а с
Сам прынёс!
Якія летам дровы!
X р о с н ы
Кабянок жа гэны — звер здаровы.
С т а п у л ь
Без сякеры нельга ля звяроў.
С у д
Так. Далей?
X р о с н ы
Ён кінуўся на Гната.
С у д
Хто?
X р о с н ы
Стапуль.
С у д
А вы?
X р о с н ы
Я вінаваты.
За руку схапіў:
«Чакай, сусед!»
Старшыня адразу з пісталетам;
Кабянок — убок,
і скок... і гэта:
Выбіў старшынёвы пісталет.