Мне няма ніякай справы да ноблаў і іх праклятай студыі, а таксама да тамашніх парадкаў і магістраў. Але мне дзіўна, што Пасвячоны так падрабязна, так акуратна і не без замілавання нават (ды няхай ён мне прабачыць, калі я чаго-небудзь не зусім зразумеў) апісвае ўсё гэта.
Далей — болей.
Маладыя ноблы заспрачаліся пра тое, чым растлумачыць такое іх падабенства з «жыхарамі Хі», гэта значыць з намі. Першы рабіў упор, значыцца, на тое, што нібы тут выпадковае супадзенне; Другі ж пачаў фантазіраваць, што яны (гэта значыць ноблы) ужо калісьці пабывалі на Хі, а то і ўвогуле Хі — іх прарадзіма, і проста яны ў свой час пакінулі яе і падаліся ў космасу пошуках жыццёвага прастору. І Настаўнік не пярэчыў фантазіі свайго падапечнага.
— Калі мы — Хі, — сказаў абураны Першы, — дык чаму яны такія адсталыя? Чаму дзічэюць?
— Можа, мы дзічэем? — з запалам спытаўся Другі. — Мы, перанасычаныя тэхнічнымі і навуковымі ведамі, адсталыя і дзікія ў параўнанні з імі?
— Веды і дзікасць несумяшчальныя!
— Лягчэй давесці адваротнае!..
20
Ну, тут мне няма чаго рабіць са сваімі каментарыямі, прапусцім гэта месца з «Запісак» Пасвячонага, тым больш, што ніякіх, запэўніваю вас, адносін да тэмы, як кажуць, іх спрэчка не мае, а так — адна пустая грызня: хто каго пераканае, хто каго перакрычыць.
Прапусцім дзесяткі тры старонак і зноў вернемся ў птушынае царства.
Зацішша там, як і трэба было чакаць, было нядоўгае. Не паспелі, як кажуць, атрымаць ад яго асалоду, як на табе! — зноў навіна: скампраметавалі сябе Філін, Каршун і Сакол-Каршачок, а таксама кухары-каршуны. Прычым у абвінаваўчых актах на гэты раз фігуравалі такія словы, як «сладастраснасць», «скажэнне смакавых адчуванняў», «цяга да неўласцівай птушкам ежы» (Элегантны Сакол-Каршачок нібыта нават наладзіў патаемную вытворчасць і гандаль мёдам).
Магутны Арол з цяжкасцю ўзышоў на троннае месца і мутным позіркам аглядзеў залу. Змрочнай пустатой дыхнула на яго, час нібы застыў, ашчэрыліся бязгучныя пашчы вокнаў. Трэба было ляцець да Плацінавага Абруча. Але чым дапаможа ён на гэты раз? Адновіць парадак? Верне адданых саратнікаў? Супакоіць?.. Але ж Абруч не дае суцяшэння.
Магутны Арол паклікаў Ціхага Дзятла і спытаўся пра новыя факты беззаконня і вось які пачуў адказ.
— Памылкі няма, Ваша Недаступнасць. І не можа быць. Калі кожны з іх невінаваты, дапусцім, яўна, дык вінаваты скрыта, — гэта ісціна. Перад дадзенай ісцінай усе законы і Ўлажэнні — поўная бездапаможнасць. Бо віна, Ваша Недаступнасць, павінна вызначацца не цяжкасцю ўжо зробленых правіннасцяў, не выкрывальнымі фактамі, а ступенню магчымасці ўзнікнення іх. Усе магутныя ўладары ўсіх часоў толькі таму цярпелі крах, што не ведалі гэтай ісціны або не жадалі яе засвоіць.Кожны з падданных Вашай Недаступнасці ў розны час дапускаў такое, што наводзіла мяне на роздум. Аднак я да часу чакаў, каб не быць галаслоўным перад Вашай Недаступнасцю. Памяркуйце самі! Вось, напрыклад, яго неўтаймаванасць Спрытны Каршун, які, як вядома, стаў над канцылярыямі пасля «Справы 666». Неаднойчы я чуў, што ён, адрываючыся ад працы і апускаючы галаву на паперы, казаў: «Ах вы, клопаты-клопаты...» Вось і прааналізуем... Чаму ён так казаў?.. Чаму ён так казаў;.. і чаму ён так казаў? Да таго ж, вядома, Вашай Недаступнасці не трэба тлумачыць, што стаіць за гэтым «ах вы, клопаты...». А калі б Ваша Недаступнасць магла чуць, з якімі інтанацыямі ён вымаўляў... Акрамя таго, гэтае скажэнне смакавых адчуванняў?.. А кухары? Вечныя перашэптванні на кухні, патаемныя азіранні па баках, і нешта хаваюць пад крыло... я не здзівіўся б, калі б яго высокасцярвятніцтва, дэгустуючы, аднойчы паваліўся мёртвы... Дужа баяўся сведак яго раўнадушнасць Зоркі Кондар — варта мне паказацца, як ён злосна праганяў мяне, называючы мярзотнікам і подлай жывёлінай. Зразумела, я здагадваўся аб прычыне: ён як быццам сваяк Вашай Недаступнасці... А Філін як стрыечны брат Вялікай Княгіні...
— Пачакай, — перапыніў яго Магутны Арол. — Ты кажаш, што кожны мой падданы дапускаў такое. Значыць, і ты?
— Я вось таму і служу Вашай Недаступнасці, каб выкрываць такое.
— Але ж і ты мог дапусціць такое. Мог жа. Можа, твае рапарты толькі нагаворы, каб я ўзвышаў цябе перад іншымі, га? Бо ты пташка, якая любіць пашану!
— Але хіба я калі-небудзь пра што-небудзь такое прасіў Вашу Недаступнасць? Мая служба...