— Што гэта за сабака такі... дурны? — няўпэўнена спытаўся вадзіцель, дзядзька маладога — Мікола. — Стаіць як слуп. Га, Дзіма?
Малады не адказаў нічога, адчыніў дзверцы, вылез з машыны на дарогу, і хутка каля яго апынулася амаль усё вяселле. І амаль ніхто не ведаў, у чым справа, таму галасы гучалі моцна і бязладна, кожны перабіваў суседа, смех і крыкі былі як на кірмашы. І, мусіць, доўга не маглі б маладыя з дзядзькам увесці ў вушы вяселлю пра дзіўнага сабаку, каб не малая, Святланка, тая, што першая ўбачыла яго — незразумелага і вялікага. Пакуль сваякі з гасцямі спрабавалі давесці адзін аднаму і ўсяму свету нешта вельмі важнае, пакуль таўкліся, некаторыя нават спрабавалі пайсці ў скок, бо ўсё ж вырываліся з агульнай гаманы слабенькія гукі музыкі з радыёпрыёмніка, — Святланка адразу пабегла проста да сабакі. І ніхто спачатку не заўважыў гэтага, нават дзядзька з маладымі, бо іх штурхалі, распытвалі, не пакідалі ў спакоі, і малая ўжо ладна адбеглася, калі закрычала Ірына, будучая Дзімава жонка. І тады ўсе ўбачылі, што малая каля сабакі зусім блізенька. Вось тут прыціснула ўсіх да зямлі цішыня, якая раптам аказалася неверагодна цяжкай.
— Святланачка, стой! — звінеў крык маладой, але малая быццам і не чула.
А сабака стаяў зусім нерухліва, і Мікола, дзядзька, ужо ўскочыў у «Жыгулі» і ляснуў дзверцамі, каб газануць і паляцець ратаваць малую, — ды тая, бы ў нечым пераканаўшыся, павярнула назад сама. Яна бегла і нешта крычала, і сабака за ёй не гнаўся, не варушыўся, таму Мікола зноў заглушыў матор і выскачыў з машыны на дарогу. І толькі як малая падбегла да людзей, усе ўрэшце зразумелі, пра што крычала яна:
— Зусім не страшны!.. Харошы! Давайце з сабой яго возьмем!..
— Ды што гэта стаіць ён! — раззлавана закрычаў тады Мікола. — Дубальтоўкі няма, так бы пастаяў ён у мяне!
— Можа, воўк?.. — сказаў нехта з натоўпу, і ўсе ўтаропіліся на таго, што стаяў перад вяселлем на дарозе як прывід.
— І праўду воўк!
— Здаравенны які!..
— Бачыце, не звяліся яшчэ...
А той стаяў.
— От халера! — пашкадаваў малады. — Сапраўды, ружжа няма... Адсюль абавязкова б пацэліў. Стаіць — як мішэнь.
І тут заплакала Святланка:
— Ён харошы, не злы!.. Ён не воўк!
Ніхто з натоўпу не чуў, зусім не зважаў на музыку, што лілася з першых «Жыгулёў» — чыстыя гукі скрыпкі ляцелі над зямлёй, ляцелі ў неба і ў поле, ляцелі да таго, што стаяў на дарозе. Ён слухаў іх, убіраў у сябе, стаяў, Ён глядзеў на людзей.
І вяселле не ведала, што рабіць.
Тады той вялікі, шэры, сівы ажыў, цяжка павярнуўся і пайшоў у лес. Не пабег — пайшоў.
Ён быў апошні. Спачатку, у той амаль забытай, асмужанай лётам часу даўніне, якая была ўжо быццам і не явай, а трызненнем, іх было некалькі. Яны блукалі па вялізнай зямлі, сустракаліся ў лясных гушчарах, у палях і на балотах, сустракаліся каля людскіх паселішчаў — і заставаліся адно пры адным, бо былі аднародцамі. Можа, не аднародцамі — аднолькава народжанымі невядомымі людзям сіламі. Народжанымі незразумелым. Потым іх аказалася трое. Астатнія зніклі незаўважна, не пакінулі пасля сябе ніякага следу, і так павінна было быць.
А цяпер ён застаўся адзін. Дзесяцігоддзі зліліся ў адну нізку, нізку пакутлівых бадзянняў у сутоннях туманных імшараў, зрэдку — па ўскраінах вёсак, дзе вішчалі, скавыталі, забіўшыся ў будкі ці пад ганкі, сабакі, дзе выскоквалі з хат людзі і, калі бачылі яго — вялікага, моцнага, здавалася ім — нахабнага, — стралялі. Ды дзе ім было ведаць, што кулі не бралі яго, як і даўнейшыя стрэлы. Як і смерць у звычным яе выглядзе.
Ён быў апошні.
І ён яшчэ зрэдку сустракаў якое-небудзь вяселле. Сустракаў, бо ведаў, што трэба сустрэць, трэба ўбачыць маладых і пачуць скрыпку. Але ж навошта трэба было сустракаць гаманлівае вяселле, ён даўно забыўся.
І яны сустракаліся, і ў вачах яго здранцвела стаяла цьмяна глыбокая туга стагоддзяў.
...Ён, апошні, павярнуўся і пайшоў у лес.
Гаўрыіл Угараў. Вярнуць адкрыццё
Пераклаў Рычард Саматыя
— Ненавіджу сціпласць, — раптам сказаў наш субяседнік. Сказаў сярдзіта, з болем, яго дабрадушны твар спахмурнеў. — Ненавіджу!