— Гэта жарт з барадой, Святаслаў. Ты можаш толкам сказаць, што нас чакае?
Сташэўскі паціснуў плячыма, павярнуўшы напаўпаварота сваё грувасткае тулава.
— Звычайны выратавальны рэйд. Ну не зусім звычайны, вядома. Пацярпі, у караблі пра ўсё даведаешся. Аднак давай хутчэй... Дождж сціхнуў, сталася куды святлей, над лесам, кіламетраў за пятнаццаць, бліснуў у белаватай смузе спічак лячэбнага цэнтра.
У раёне тэты Ліры, на прамежкавай станцыі, карабель падабраў групу асаў, узначальваў якую, на радасць Грэхава, Дыега Вірт. Яны прагаварылі ўсе тры гадзіны падрыхтоўкі і палёту трансгала да Тартара, таму калі Сташэўскі зайшоў у каюту і пацікавіўся, ці знаёмы Грэхаў з інфармантам па Ціне і яе адзінай планеце, той толькі вінавата апусціў галаву.
— Та-ак, — працягнуў Сташэўскі, зірнуў на гадзіннік і ледзяным тонам нагагаў яму дакладнае значэнне слова «дысцыпліна».
Выходзячы, ён забраў з сабой Дыега, які падміргнуў Грэхаву, а той прыладзіў крышталь інфарманта ў свой інфармблок і стаў таропка «перагортваць» запісы, спадзеючыся за паўгадзіны да фінішу разабрацца ў матэрыяле хоць бы ў агульных рысах.
Тартар быў адкрыты выпадкова ў сто семдзесят чацвёртым годзе, гэта значыцца год назад, сумна вядомай экспедыцыяй да ядра Галактыкі, яе галаўным караблём «Спір» з камандзірам Яраславам Грантам... Грэхаў перастаў успрымаць тэкст, праслухаў некалькі фраз, не зразумеўшы іх сэнсу, і тут толькі ўспомніў, адкуль яму знаёмае імя камандзіра — Грант. Чарыянскі санаторый... мокры ад дажджу лес... дзве постаці, якія нетаропка брыдуць па кароткай густой траве, сівы мужчына і кволая жанчына... Дык вось хто адкрыў Тартар — Яраслаў Грант! Іронія лёсу звяла іх разам і развяла, а чакае Грэхава выратавальны рэйд на адкрытай Грантам планеце, небяспечнай планеце...
Нейкі час ён сядзеў, бяздумна ўключаючы і выклключаючы інфармблок, потым уздыхнуў і стаў слухаць далей. Са скорагаворкі чытаючага аўтамата ён зразумеў, што экіпаж карабля амаль увесь загінуў (вось яна, траўма Гранта), ратуючы людзей, што былі на зоркалёце «Магіканін», які невядома як апынуўся на планеце. Яны ўратавалі двух, але загінулі самі...
«Што ж, я разумею цябе, Грант, гэта цяжка. Але ты абвінаваціў сябе ў іх гібелі, і ў гэтым я з табой не згод ны. Ты быў камандзір, а калі ў табе загаварыў проста чалавек, які спалохаўся адказнасці, ты забыўся, што камандзір таму і камандзір, што боль свой ён абавязаны хаваць у сабе. Зрэшты, не ведаю, ці вытрымаў бы я...»
Грэхаў раптам зразумеў, што не слухае запіс, і раззлаваўся. Хуценька пракруціўшы запіс назад, пусціў яго зноў.
— ...атмасфера: вадарод, семдзесят тры працэнты, гелій, пятнаццаць, кісларод, азот, неон, аргон... (відаць, ужо дадзеныя па планеце). Пароды мацерыка... (гэта потым). Акіяны (...таксама потым). Так, вось яно, галоўнае... Утварэнні, як мяркуецца, штучнага тыпу, названыя Гарадамі. Актыўнае жыццё ў насычанай радыяцыяй атмасферы... Гіпотэза ўніверсаліста Сергіенкі: негуманоідная цывілізацыя. Гіпотэза ўніверсаліста Гілкоўскага: супольнасць гнотабіёнтаў — арганізмаў ці калоній арганізмаў, якія жывуць у поўнасцю вядомых і кантралюемых варунках...
Далей прачытаць запіс Грэхаву не ўдалося. Карабель выйшаў на сілавую падушку стартадрома доследнай Станцыі, і па адсеках пайшоў пявучы сігнал адбою гатоўнасці. Пакуль рупныя гномікі — робаты тэхнічнай службы — правяралі корпус карабля і рухавікі на астаткавую дэфармацыйную няўстойлівасць, ён разглядаў планету ў перыскоп без оптыкі. З вышыні Станцыі яна здавалася пушыстым палевым эліпсоідам з крыламі жамчужнага зіхцення — там, дзе нябачнае зараз свяціла асвятляла атмасферу; Станцыя якраз праходзіла над начным бокам Тартара. «Змрачнаватая назва для планеты», — падумаў ён мімалётна.
— Экіпажу на выхад! — вымавіў дынамік гучным голасам, і ён паспяшаўся з каюты.
У шырокіх светлых калідорах Станцыі было нашмат менш народу, чым ён чакаў. Зрэдку сустракаліся навуковыя супрацоўнікі вышэйшых рангаў, цвет навукі Зямлі, у аднолькавых светла-блакітных з зялёнымі змейкамі шчыгульных гарнітурах. Толькі эмблемы на грудзях і на рукавах у іх былі розныя. Грэхаў з цікаўнасцю праводзіў вачыма спецыялістаў фізікі прастораў, бо сам колькі гадоў назад яшчэ насіў іх эмблему: пунсовы дыск, перакрэслены залатой стралой і аточаны роем срэбраных іскраў. Але ўсе твары былі незнаёмыя, і лёгкі смутак закраўся ў сэрца: падзеі мінулага заўсёды згадваюцца з сумам, не катастрофы, вядома, хоць катастрофы суправаджалі яго з дня нараджэння, такі ён ужо «ўдачлівы» па-свойму чалавек.