Над балотам падняўся густы белаваты туман. Спакваля закрываючы да паловы сасонкі, поўз ён да ракі, а ад Нёмана ўжо насоўваўся другі вал. Туман калыхаўся, і здавалася, што дрэвы павольна адплываюць у рачную даліну, пагойдваючыся на паўпразрыстых хвалях.
Вілюс Арвідас глядзеў, як сцелецца туман, як яскрава палаюць аблокі, што апусціліся да самай зямлі, і думаў, што ён тысячы разоў бачыў захад — у лесе, у полі, і абавязкова ў гэтыя хвіліны любаваўся ім, любаваўся, калі нікога побач не было, ні душы, калі навокал панавала ціша... Якая цудоўная яна — некранутая прырода!.. А вось з Рычардасам не падзелішся гэтым пачуццём, нават не скажаш: «Якая краса!», бо журналіст працытуе з выпадку выслоўе якой-небудзь славутасці, і ўся краса адразу пацьмянее. Адчуеш, што не ўмееш так дакладна і зграбна выказваць сваё пачуццё, раззлуешся, і нават прападзе ахвота любавацца...
Рычардас Станюліс, здаецца, адчуў, пра што задумаўся Вілюс. Паглядаў на яго з усмешачкай. Трохі робленай, праўда; Вілюс прыкмеціў гэтую іронію ўжо ў першы дзень іхняга знаёмства. Вось і зараз Рычардас са звыклай кплівасцю прапанаваў:
— Ды што там, падзяліся ўспамінамі, як у дзяцінстве на балоце журавіны збіраў!..
Вілюс выцягнуў стомленыя за дзень ногі, пацёр далонню лыткі.
— Магу прыдумаць, калі трэба для твайго нарыса. Хоць папраўдзе — журавін не збіраў, вакол нас былі саснякі. Пясок. А ўсёй вады — плыткая ручаінка, больш падобная на канаву. Я нават плаваць як след не навучыўся.
— Тады падзяліся ўражаннямі, як па грыбы хадзіў. Падасінавікі, абабкі, лісічкі і ўсялякія масляты... Чаму маўчыш? Атмасфера самая адпаведная: вечар ціхі, нават камары не кусаюць, — не сунімаўся Рычардас.
— Няма ахвоты. Мінулае... Ты болей мог бы расказаць рознага, бо шмат ездзіў.
— Нічога цікавага не магу прыдумаць.
— А навошта прыдумляць? Ты ж журналіст... — бясстрасна сказаў Вілюс.
Рычардас толькі плячыма паціснуў.
А Вілюс усміхнуўся. Да гэтага часу Рычардас мала казаў пра сваю работу. Зразумела, хіба шмат цікавага бачыць журналіст, які піша пра сельскую гаспадарку? Ва ўсіх артыкулах адно і тое ж: больш малака, мяса, збожжа; сяўба, уборка, кармленне, даенне; ганьба лайдакам і раскрадальнікам... Слухача гэткім толькі адпудзіш, Вілюс так і сазаў Рычардасу пад час адной размовы.
— А гэтыя разваліны маглі б і прыбраць, — сказаў Вілюс, ён вырашыў змяніць тэму. — Хоць яны і ажыўляюць пейзаж, нагадваюць пра былое.
— Ты пра мост? Гісторыя простая: узарвалі нашы, калі адступалі.
— Дык і ты пра тое-сёе ведаеш!.. — здзівіўся Вілюс. — Не толькі сачыняеш у сваіх артыкулах...
— Выпадкова даведаўся. Ездзіў у суседні калгас да меліяратараў. Прараба не застаў, а без матэрыялу вяртацца не хацелася. Завітаў да следапытаў васьмігодкі. Добры музей яны стварылі — я пра гэта пісаў... — Рычардас памаўчаў. У ягоным голасе не было заўсёднай іроніі. — А ўвогуле як след ведаю толькі галоўныя бітвы, як і ты. Школьны падручнік гісторыі, энная старонка, некалькі радкоў... Пра масты ў падручніках не пішуць. Месца б не хапіла.
— Мужыкі, хопіць ваяваць! — аклікнула іх Вілюсава жонка. — Гарбата стыне.
— З жанчынамі, зразумелая рэч, не паваюеш! — пажартаваў Вілюс. — Яны загадваюць своечасова есці, своечасова спаць... Буры некалі прайгралі вайну з ангельцамі толькі таму, што цягалі з сабой манаткі і сваіх жонак...
Ягоныя словы перарвала сухая пстрычка. Неверагодна гучная была гэтая пстрычка, відаць, таму, што ніхто не чакаў яе ў гэтай цішыні.
Вілюс узняў галаву.
На другім краю выспачкі, кроках у дваццаці, стаяў яго сынок і сціскаў у руцэ гранату. Хлопчыкаву постаць асвятляла трапяткое полымя вогнішча.
Над вогнішчам як бы застыў вялізны цемнакрылы матылёк. Крылы яго ўжо лізнуў зыркі агонь, а матылёк падаў і ўсё не мог упасці, павіс у паветры. Матылёк не махаў крыламі, і полымя не займалася яскравей. Матыльку было страшна — так доўга падаць у пякучае сонца.
Вецер зусім сціхнуў, і было цёмна вакол. А іскрынка, што вылецела з вогнішча, гарэла без трэску, роўным агнём, як падвешаны на парашуце ліхтар, такі зыркі на фоне чорнага неба.
Пасля пстрычкі мінула хвіліна, другая, трэцяя.
Граната павінна была ўзарвацца праз тры секунды. Вілюс ведаў гэта, кідаў такія гранаты ў арміі, з глыбокага акопа, і ледзь паспяваў нагнуцца, выпусціўшы яе з пальцаў, як асколкі са свістам праносіліся над брустверам... А зараз ён не мог варухнуцца, кінуцца да малога. Тры секунды — вельмі многа і вельмі мала, але трэба паспець...