— Бабам волю дай, ім дай волю...
— Воля, — усё яшчэ ўсхліпваючы, працягваў худы. — Інсургенты. Іові энд бові.
— Ну а мужыкам яе дай? — спытаўся віноўнік спрэчкі. — Дай ім, і што будзе?
— А нашто яна мне? На які? Куды я пайду? А баба пойдзець — нішто не ўтрымаець...
— Воля! — яшчэ раз паўтарыў худы, супакоіўся, лёг на спіну і дадаў з палёгкай: — Вунь у каго воля! Вунь ён! Арол-бацюхна. Кружыць сабе! Паглядвае! Прасторна наверсе. І ні да чога нашага справы няма. Гэта — воля! — І, скончыўшы, ён адразу заснуў як забіты.
— Ты яво беражы, — сказала чарнічнае сочыва. — Высокага палёту быў.
— Быў ды сплыў, — помсліва ўсміхнуўся мёд.
— Ты за ім як за каменнай сцяной.
— А ты?
— Я маўчу.
— Каторыя маўчаць, ваны не падзуджваюць.
— Хто ж падзуджаіць?
— А пра ісцінты хто пачаўшы? Думаеш, я не паняўшы? Ісцінты! Ваны вось яво і даканаўшы. А за ім і нас з табою.
— А ты мяне з сабою не раўняй!
— Ах-ах, цаца!
— Гэта паскудства, калега! — пакрыўджана змянілася чарнічнае сочыва. — Я ж знарок пачаў зусім пабочную гаворку, каб адцягнуць яго ўвагу ад думак пра ўласнае падзенне, а вы...
— Ад паскуды чую, калега, — не застаўся ў даўгу мёд. — Вы не стаміліся аплакваць сябе, я ведаю. І вам не церпіцца каго-небудзь абвінаваціць у сваіх няўдачах.
— Гэта вы няўдачнік, а ў мяне вынаходніцтвы ёсць!
— Якая ж цана вашым талентам, калі вы трымаліся толькі дзякуючы яму.
— Я папрасіў бы вас заткнуцца, бездар вы і зайздроснік жаўтушны!
— А вы — паразітуючы неўрастэнік!
— А вы — жабрак і лёкай!
— Іові энд бові, — пралепятаў спячы. — Арол-бацюхна... Лунае сабе... Воля...
— Божа! — журботна вымавіла чарнічнае сочыва. — Як агідна завяршаецца так удала пачаты эксперымент...
За кустамі сядзеў мядзведзь і назіраў. Ён, вядома, мог бы іх адразу ўсіх задраць — гэта ў яго на пысе напісана, — але быў сыты. Ён проста выйшаў са сховішча і зароў, і прыяцеляў як ветрам здзьмухнула. Мядзведзь даеў мёд і сочыва, а запаветную біклажку так і не знайшоў: гаспадар яе, відаць, не пажадаў з ёю разлучыцца, нават рызыкуючы жыццём.
Экран працягваў мігцець. Мядзведзь сунуўся берагам.
— Што гэта? — здзіўлена спытаўся Першы. — Хто яны?
— Гэта філосафы, — сказаў Настаўнік.
12
Над вольнай раўнінай, над шырокім стэпам плыў Магутны Арол. Ён ляцеў так высока, што там не адчувалася гарачыні нават самай спякотнай парой; паветра — свежае і мяккае, як пярына, і рухі Магутнага Арла былі плаўныя. Ён то хіліўся на крыло і планіраваў, робячы кругі і млява прыплюшчваючы вочы, то складваў крылы і падаў, маючы асалоду ад ветру і хуткасці, а потым зноў узносіўся і зноў лунаў, пазіраючы на сонца.
Ніжэй — дыстанцыя была раз і назаўсёды вызначана — ляцеў ад'ютант і целаахоўнік Старэйшы Сокал, а яшчэ ніжэй кружылі чароды шулёнкаў — гэта была ахова. Шулёнкі не маглі намнога адарвацца ад зямлі (ды гэта і не дазвалялася) і знемагалі ад спякоты і смагі. Дзякуючы востраму зроку яны бачылі, што робіцца на зямлі: кішачых мышэй, разнастайных птушак, сінія ручаіны і даўганогіх кулікоў, на мелізне нават бачылі рыбак, якія абгрызалі сцяблінкі трысця або проста раскашаваліся ў ціхіх затоках каля самай паверхні. Усё гэта было як на далоні, але ні адзін з шулёнкаў не меў права нават падумаць пажывіцца — Старэйшы Сокал надзвычай зоркі і пільны. Ахоўваць бяспеку і спакой Магутнага Арла — вось такі іх абавязак, і нічога іншага на свеце не павінна было для іх існаваць. Яны то згуртоўваліся ў непрыступнае карэ, то перастройваліся ў імклівы клін, то размяшчаліся кругам, ні на секунду не выпускаючы з-пад увагі ні ад'ютанта, ні самога ўладара, ні вельмі мізэрных змяненняў вакол іх — у паветры або ўнізе. Яны не ведалі, ад якіх ворагаў трэба ахоўваць Магутнага Арла, яны толькі ведалі, што трэба ахоўваць, і ахоўваць пільна. Час ад часу камандзір шулёнкаў, самы дужы і натрэніраваны з іх, адрываўся ад чарады і прабіваўся ўверх, да Старэйшага Сокала. Зразумела, ён не мог дасягнуць вышыні целаахоўніка, не кажучы ўжо пра вышыню Магутнага Арла; ён падымаўся ўсяго настолькі, каб быць пачутым, і, задыхаючыся, крычаў:
— Ваша сцярвятніцтва! На захадзе навальнічная хмара!
Старэйшы Сокал у сваю чаргу таксама ўзлятаў, наколькі мог, і перасцярога перадавалася галоўнаму адрасату.
Магутны Арол даўно ўжо бачыў хмару, якая не была не толькі навальнічнай, а нават і дажджавой і да таго ж праходзіла бокам. Ён пагардліва пакасіўся ўніз і адказаў: