Спалі яны ўсе, акрамя Чуба, у якога свой тапчан быў, ля акна, проста на падлозе, упокат, на расцярушаных кулях саломы, засланай дзяругамі. Ён падбіў заместа падушкі саламянай пацярухі пад галаву, накрыўся кароткай світачкай, ад чаго давялося скурчыцца так, што калені ледзь не даставалі барады, але нават такое становішча прынесла целу даўно чаканую слодыч. Закружыліся ў вачах елкі, пабегла па нагах і спіне п'янкае цяпло...
Беднаму жаніцца - ноч кароткая, ці, як як яшчэ лепш Чуб кажа, на пахілы куст і козы сцаць. Ледзь-ледзь прыдрамнуў, тут і пачалося. Гаспадыня ўсчала паліць грубку, з грукатам высыпала дровы на бляху. Паявіліся (ляпнулі дзверы, і прабег па падлозе скразняк) браты і яшчэ нейкія з імі прыяцелі, хадзілі, цяжка тупаючы ботамі, па хаце, аж посуд у шафцы звінеў, курылі, бразкалі нейкімі кубкамі, размаўлялі пра палітыку - і хоць бы хны каму, што чалавеку, можа быць, адпачыць трэба!
Валодзька ляжаў не варушачыся, прытвараўся сонным. Ведаў - толькі абзавіся, як браты, гэтыя мужыкаватыя два дурні, здаецца, нават непісьменныя, адразу пачнуць дражніцца (любімая іх забаўка): Іван зацягне - прыцмокваючы, са шкадаваннем: «Гэта ж трэба дагадацца - апошняга каня ў роднага бацькі ўкраў! Вось выгадаваў бацька...», а Андрэй забядуе: «І як беднаму цяпер дроў прывезці, як паараць...» - і ўсё гэта знарок, пацыкаючыся, бо бачаць, што да душы ўсё бярэ, перажывае, аж слёзы закіпаюць, проста біцца гатоў кінуцца. Яго і праўда аж трэсла ад гэтага, бо ўсе, а Іван з Андрэем тым больш - сто разоў ім казаў, ведалі, што ніякі гэты здыхляк не апошні, дома яшчэ два, і ніякі яму бацька не родны, а айчым, але гэта яшчэ больш пацяшала жартаўнікоў: «А, дык, выходзіць, у роднага не краў бы, а ў айчыма можна?»
Толькі далёка запаўнач сышлі чужыя, угаманіліся нарэшце браты, патушылі лямпу, пачалі масціцца з другога краю ляжанкі. Сціхла ўсё, але самы сон - той першы, салодкі, - канечне, быў перабіты. І ў пот ні з таго ні з сяго кінула, і галава разбалелася ад махорачнага дыму, а галоўнае, ніяк не ўлегчыся было - свярбела ўсё: і рукі, і ногі, і жывот, ці то асцюкі калолі праз дзяружку і адзенне, ці гэта блохі з усёй ляжанкі пазбіраліся на ліпкі пот... Паспрабаваў уяўляць сябе - апошні і самы дзейсны сродак, каб забыцца, - нябачным: вось ён сядзіць у самым логаве-штабе бальшавіцкім, бальшавікі ходзяць, гавораць, і ніхто яго не бачыць; а яшчэ лепш асілкам, пад неба, у жалезным адзенні, якое не бяруць ніякія кулі, і гнаць, размахваючы вырваным з коранем дубам, чырвоных, якія разбягаюцца ва ўсе бакі, скачуць, што гэтыя блохі... Да самага Смаленска, а потым вярнуцца - і палякаў да Берасця, за Берасце... Строгі камандзір палка Чайка называе яго перад строем: «Піліпчук!» - каб уручыць яму ўзнагароду, і ўсе ў страі, і сам Валодзька сярод іх, пачынаюць азірацца - дзе ж ён? - пакуль Чуб, як гогалеўскі Вій, не паказвае на яго моўчкі пальцам...
- Вунь, спіць! - і праўда, гудзе голас Чуба. Гнат смяецца (і яшчэ нехта знаёмы - занадта знаёмы гундосіць, але гэта проста рэшткі сну, гэтага не можа быць).
Стук, грукат, галасы, галасы... Разведчыкі вярнуліся. А які салодкі, моцны быў сон! Падалося, толькі вочы прыплюснуў, а ўжо вунь віднее за акном. Ён яшчэ больш скурчыўся пад світачкай, усё яшчэ не разумеючы, чаму раптам у хаце стала так ціха. Чыесьці крокі, таксама, як і голас, занадта знаёмыя, наблізіліся да ляжанкі. Штосьці свіснула над ім у паветры...
Наўрад ці такі ўжо моцны быў удар, але расслабленае, соннае дзіцячае цела апякло бы кіпенем. Ён ускочыў, закрываючыся світкаю, з перакошаным ад нечаканасці і болю тварам.
- Я табе пакажу! Я табе наваюю, негадзяшчы!..
Айчым хацеў перацягнуць аброццю і другі раз, але Валодзька спрытна ўхіліўся і перабег па лежаку да акна, дзе на тапчане сядзеў Чуб - локці на каленях, і назіраў за ўсім. Браты рагаталі лежачы, Гната не было, а Мікола з чыгунка еў суп за сталом.
Гучна ўсхліпнуўшы, Валодзька басанож ірвануў да чалесніка. Намацаў сярод вілачнікаў стрэльбу, пераламаў на калені - патрон быў на месцы.
- Я цябе застрэлю, чорт! Гніда! - але не ярасны крык атрымаўся, а нейкі піск праз слёзы.
Усё адно застрэліў бы, каб не Чуб, які апынуўся побач. Перахапіў адной рукой за рулю, пацягнуў разам з Валодзькам, лёгка выкруціў, нібы несапраўдная, цацачная, з дошкі выразаная была стрэльба. Закінуў яе за плечы, павярнуўся да пераляканага айчыма.
- Ідзі забірай свайго каня на х..., і каб я цябе тут больш не бачыў! Мікола, пакажы яму.
Мікола адразу падняўся, аблізваючы лыжку.