— Што ж гэта такое?
IV
Хурда вырашыў ахвяраваць адпачынкам і неадкладна ўзяўся за аналізы. Сваю працу суднавы лекар любіў, хоць часам і шкадаваў аб тым, што сышоў з кафедры. Хацелася новых адкрыццяў. А дзе ўзяць рамантыку ў правінцыйным універсітэце?
На жаль, не было яе і ў адкрытым космасе.
Хурда змясціў узор пылу на прадметны столік растравага электроннага мікраскопа і задаў праграму даследавання, вырашыўшы пачаць з двухсот пяцідзясяці тысяч кратаў. У наступнае імгненне вочы суднавага лекара палезлі на лоб.
— Вось д’ябал!
Хурда павялічыў дыяпазон спачатку да пяцісот тысяч, а затым — да мільёна і вывеў на экран вынікі аналізу. Памылка выключалася. Рукі дрыжалі, і раздрукаваць малюнак атрымалася толькі з трэцяга разу.
Схапіўшы яшчэ цёплы аркуш, суднавы лекар кінуўся ў каюту капітана.
— Дазвольце?
У каюце былі двое.
— Заходзь, Якуб. Нешта здарылася? На табе твару няма!
— Вось! — Хурда працягнуў Бянткоўскаму аркуш, прымусіўшы яго здзіўлена ўскінуць бровы. Шматгранныя ячэйкі, сплеценыя ў мудрагелістую мазаіку. Чорнае на чорным з шэрымі, карычневымі і фіялетавымі жыламі. — Гэта не пыл, а жывая істота!
— Ты ўпэўнены? — перапытаў Гедройц, пакідаючы кубак з гарбатай і паднімаючыся, каб лепш разгледзець малюнак. — Больш падобна не на жывую клетку, а на крышталь.
— Ці ўпэўнены я?.. На сто, дзвесце, тысячу працэнтаў!
— Але...
— Цябе палохае тое, што яна неарганічная?.. А чаму іншапланетная форма жыцця абавязкова павінна быць арганічнай?.. — работнік службы бяспекі паціснуў плячыма. — Мы занадта доўга верылі, што магчыма выключна арганічнае жыццё, што найвышэйшай праявай жыцця з’яўляецца чалавек. А прырода ніколі не складае ўсе яйкі ў адзін кошык. І цяпер мы атрымалі доказ, што жыццё можа быць і неарганічным!
— Сядай, аддыхайся і расказвай! — Загадаў капітан.
— Мы сутыкнуліся з высокаарганізаваным крышталічным жыццём на аснове крэмнія, — пасля паўзы і двух вялікіх глыткоў гарбаты пачаў суднавы лекар. — Чалавек складаецца з клетак, якія з’яўляюцца растворам розных рэчываў і злучэнняў у вадзе. Пыл — гэта крышталі: металічныя, дыэлектрычныя і паўправадніковыя. Яму не патрэбныя ні кісларод, ні вуглярод, ні вада. У растворах, калі вы памятаеце школьны курс хіміі і фізікі, элементарным носьбітам энергіі з’яўляецца іон.
У крышталях гэтую ролю граюць электроны. І ўсё адрозненне паміж дзвюма нашымі расамі вызначаецца простым фізічным фактам: пры роўных электрычных зарадах іоны валодаюць нашмат большай масай, чым электроны. ^
— І толькі? — хмыкнуў Гедройц.
— Так. У чалавеку ўсе жыццёвыя працэсы, цягліцавыя або нервовыя, ідуць дзякуючы перамяшчэнню і змене энергіі іонаў і нейтральных малекул — абмену рэчываў. Пылу не патрэбен грувасткі хімічны працэс раскладання і акіслення, толькі абмен электроннай энергіі. Я пакуль не разабраўся ва ўсім да канца — падобна на тое, што пыл сілкуецца непасрэдна святлом і цяплом, што дазваляе назапашваць у сабе велізарную энергію. У целе чалавека любы хімічны працэс звязаны з перамяшчэннем цяжкіх іонаў і малекул, гэта значыць з пераносам рэчыва. Нішто ў нас не можа праходзіць з хуткасцю, якая перавышае хуткасць распаўсюджвання гуку ў вадзе. Хуткасць электронных працэсаў пылу абмежавана толькі хуткасцю святла.
— А гэта і абсалютна іншы рахунак часу, і іншае ўяўленне пра свет, і іншае яго ўспрыманне...
— Цалкам дакладна, капітан! Патрэбны дадатковыя даследаванні, але і без іх я ўпэўнены ў тым, што ўсе нашы дасягненні развіліся ў пылу натуральным шляхам. І даўным-даўно!..
Завыла сірэна, услед за якой бразгатлівы металічны голас паведаміў:
— Разгерметызацыя шлюзавай камеры!
Ратавальнікі кінуліся да бліжэйшага блока вочак і пачалі таропка нацягваць скафандры, пасля чаго ўзялі балоны з герметыкам і паспяшаліся да шлюзавай камеры.
— Скумін? — выклікаў па ўнутраным канале сувязі Бянткоўскі. — Скумін! Ты што там, спіш ці што?
Толькі трэск перашкод.
Ля склада акумулятараў да ратавальнікаў далучыўся інжынер-тэхнік.
— Сцебут, што адбываецца? Метэарыт? Касмічнае смецце?
— Не ведаю, капітан! — у вачах Смаляка чыталася разгубленасць. — Нешта буйное прабіла ашалёўку!
— Толькі гэтага нам не хапала!.. Скумін, ты мяне чуеш? — сувязь адсутнічала. Бянткоўскі ірвануў аварыйны рычаг, і тоўстая пласціна лязом гільяціны перарэзала калідор напалову, пасля чаго ўключылася адпампоўванне паветра.
Ратавальнікі накінулі завесы фалаў на крукі і далажылі аб гатоўнасці. Капітан пры дапамозе ўніверсальнага ключа адчыніў аўтаматычна заблакаваныя дзверы шлюзавай камеры.