* * *
Найцяжэйшае з усяго, што можна сабе ўявіць, — супакойваць безнадзейна хворага. Асабліва таго, хто не сумняваецца, што насуперак і самаму жорсткаму выраку лекара павінен і будзе жыць, а ў словах наведніка адно шукае пацверджання гэткаму свайму перакананню. І вось ён у агоніі, і ты пры ім – увасабленне хлуслівасці ды бессаромнасці. А здараецца, што супакойванне, як даводзіў Уайльд, наадварот, становіцца абавязкам хворага ў дачыненні да наведнікаў. Ды нярэдка да тых якраз, каму і сам той хворы, і ягонае здароўе, мякка кажучы, мала абыходзяць. Своеасаблівы рытуал, гульня — да часу, да хвіліны ўсведамлення сур’ёзнасці пагрозы жыццю. Да той хвіліны, ад якой паводзіны хворага рэзка мяняюцца, і ён, замкнуўшыся ў сабе, адыходзяць у лепшы свет у абсалютнай самоце. Зрэшты, не факт, што гэта таксама не гульня. У дакаранкі: мне вось блага было, памёр я нават, а вы тым часам дзе ўсе, такія-разгэткія, былі?
Псіханеўралагічная клініка, аддзяленне памежных станаў. Чалавек гадоў сарака, адукаваны, інтэлігентны. «А я вось – адыходжу, здаецца...». Яшчэ памяць пры ім, яшчэ боязь страціць повязь з рэальным жыццём дарэшты не пакінула. У вачах – адчай, што вось-вось не такім, як быў дагэтуль, інакшым (а якім – хто дасць рады падказаць?) стане – і што тады? Пагляд, што гасне-цьмянее спакваля, у сабе занурваючыся, — мяжы іншасвету, дзе да скону неўзабаве атабарыцца, прыкмета. І тут чалавек яшчэ, і ўжо не тут. І што самае жахлівае – сам гэта ўсведамляе.
Няроўна-такі, сапраўды, Бог дзеле. Раматус – жорсткі, неадчэпны, неадступны, а яму – сорак пяць ад сілы. Ногі пухнуць, сэрца баліць, плечы бы ільдом скаваныя. Уначы колькі разоў падымаецца, гімнастыку цішком, каб не пабудзіць каго ў палаце, робіць. Кожная хвіліна, кожнае імгненне для яго – змаганне за сябе, за больш-менш прыстойнае існаванне. А побач выпівохі, у якіх праз цэлы дзень адна турбота – выслізнуць употайкі ў паўзе паміж працэдурамі ў прылеглы да бальніцы мікрараён ды як хутчэй атаварыцца запаветным зеллем.
* * *
У нарвежкі Лайлы Сціэн у «Дрэве на ўзлеску»: «...Чалавек, які перажыў самае страшнае, нічога больш не баіцца. Быццам ужо перажыў увесь наканаваны яму страх».
Але дзе яна, мера таго самага страшнага, і дзе тыя шалі, якімі можна было б яго ўзважыць? Учора – хвароба дзіцяці нас палохала, сёння – непазбежнасць страты невылечна хворай маці поўніць вусцішам, заўтра – усведамленне нямогласці ўласнай ці нават хуткага скону спалярушыць глузды... І так — бясконца, ад аднаго страху да другога. І колькі б ні было яго адпушчана, шторазу ён будзе новы. Можна памерці ад страху, даведаўшыся кепскую навіну, а можна – і ад знячэўнага гуку, напрыклад, уначы спрасоння – ад віскату пацука ці іншай якой пачвары. Страх – нармальная рэакцыя чалавека на штукарствы-вычварэнствы жыцця, якое, на жаль ці на шчасце, у хвілю страху, хай і найжудаснага, аніяк не ўціснеш.
Аўтарка апісвае амаль паталагічны страх жанчыны, якая згубіла падчас марскіх штормаў усіх сваякоў. Найвялікшым страхам стаўся для яе страх страты нанова (бо яна працягвае чакаць яго як жывога) страчанага ўжо сына. Сын быў адзіны, а калі б іх было, напрыклад, двое? Няўжо наканаванне згубіць другога, якому паводле звыклага ладу жыцця рана ці позна давялося б таксама плысці ў мора, не выклікала б у маці гэткага ж страху, як колісь – перспектыва згубіць першага?
Такі вось роздум пад уражаннем ад пранізлівай, зыбкай, як тое мора, якое прыносіць чалавеку гэтулькі няшчасцяў, споведзі жанчыны. Што не языком нават, здаецца, прамаўляе, а самім сэрцам.
У кожнага свае прыхільнасці. Вось у Чэхава, здараецца, запар што ні твор, то фірмовы знак у выглядзе плеха на цемі ў каторага з персанажаў. Любіць Антон Паўлавіч пацвеліцца з пляшывых, можа, таму, што самога шчасцейкам гэткім, плехам, Бог не адарыў. І ў дачыненні да жанчын, асабліва да старых, празмернаю пашанотай, дасціпнік, не грашыць. «До сих пор я не знал, что на свете так много старух, иначе я давно бы уже застрелился…» – піша сястры пасля наведання аднаго богаслужэння. «… бабы с пьесами размножаются не по дням, а по часам, … одно есть средство для борьбы с этим бедствием: зазвать всех баб в магазин … и магазин сжечь» – наракае ў іншым лісце. У практычным жа плане, аднак, далей за ўсё ў апавяданні «Драма» ідзе, калі затэрарызаванага назолаю драматургесай героя да здзяйснення акта помсты за адабраныя на слуханне бязглуздага рукапісу час і нервы – тым самым рукапісам па галаве – ненавязліва, але метадычна падводзіць.