— Ты лепш выпі! — адгукнуўся Філіп Лысы, шырока пазяхаючы. — Выпі і так далей, — дадаў ён цалкам сур’ёзна і з павагай у голасе.
Гэтыя ўзнёслыя словы дэкласаванага інтэлігента не змусілі ніводнага злодзея расправіць плечы ад гонару. Прысутныя не зусім нават зразумелі яго. Бадай, толькі Ясь ведаў, што меў на ўвазе Грамадзянін. І яму было ад гэтага прыемна. Ён перасеў на вольнае месца каля Грамадзяніна і разам з ім выпіў.
У гэты час Казік Марацкі, пэўна, пад уплывам прамовы Грамадзяніна сказаў Глісту:
— Жыццё толькі таму цікавае, што рознае. Вось я злодзей, нехта работнік, іншы купец, яшчэ адзін святы. Гэта як едзеш і бачыш то горку, то поле, то раку, роў, лясок…
— А людзі звычайна хочуць усё выраўняць і заліць асфальтам. А прырода такая цудоўная! — дадаў Прафесар.
— Жыццё тасуе людзей, як вецер лістоту ўвосень, — сказаў Казік. — Падымае яе ўверх, кідае ўніз, нясе ўдалеч… А і так з усяго будзе кампост.
— Не, не так, — адгукнуўся Філіп. — Жыццё тасуе людзей не як вецер лісце, а як шулер карты. Увесь час ашуквае.
А гэтым часам Грамадзянін дзяліўся з Ясем сваімі роздумамі.
— І я некалі, мой ты братка, быў джэнтэльменам! — сказаў былы інтэлігент з пагардай і агідай, нібы прамовіў, што быў некалі «кракадзілам». — А цяпер я з вамі ў адной хеўры[35]… І нічога не страціў. Я зразумеў, што закон выдумалі толькі дзеля таго, каб сыты і далей мог абжырацца, і, паглядзі, ён прыкрываецца этыкай, каб не было сорамна… Спачатку мяне занепакоіла адна рэч: чаму злодзей пагарджае сумленным грамадзянінам? А потым я зразумеў: калі сумленны чалавек не паважае злодзея, то ўсё ў парадку. Бо гэта вынікае з ягоных бяздумных, механічных адносінаў да жыцця. Але калі злодзей пагарджае сумленным чалавекам, то гэта кепска: мы закранаем агідныя справы. Я пачаў лепей да вас прыглядацца і шукаць прычыны… — Грамадзянін перапыніўся і задумаўся.
— Ну, і што, знайшоў?! — пацікавіўся Казік, які збоку прыслухоўваўся да размовы Грамадзяніна і Яся.
— Знайшоў, братка, — смутна адказаў Грамадзянін. — Гэта вялікая і цікавая справа, але подлая, аж смярдзіць. Калі захочаш, то я табе ўсё гэта выкладу як на далоні.
— А ты лепш выпі, — зноў перабіў Грамадзяніна Філіп. — Бо мне ўжо ад гэтага гаварэння кішкі ўсярэдзіне пераварочваюцца.
— І апошнія валасы з галавы вылазяць, — дадаў Казік Марацкі.
Філіп у адказ пагардліва пазяхнуў і наліў сабе ў шклянку піва. У гэты час у пакой заляцела Цыпа. Кабета была спалоханая.
— Хлопцы, паліцыя! Змывайцеся, хутка!
Нехта згасіў лямпу. Успыхнулі электрычныя ліхтарыкі. Казік Марацкі, якога ўжо даўно шукала паліцыя за больш сур’ёзныя справы, дастаў рэвальвер.
Усе паціху, без лішняга паспеху, перайшлі ў адзін з далейшых пакояў. Там яны адсунулі ўбок камоду, а на яе ранейшым месцы адчынілі дзверцы ў падлозе. Уся кампанія спусцілася па драбіне ў склеп. Некаторыя ўжо ведалі гэты выхад.
Цыпа, якая засталася наверсе, зачыніла дзверцы ў склеп і адна перацягнула на месца камоду. Пасля гэтага пайшла ў чайную. У калідоры яна сустрэлася з гарадавым, двума паліцыянтамі і трыма тайнымі сышчыкамі.
— Дзе твае госці? — звярнуўся да Цыпы гарадавы.
— Да мяне ў госці ўвесь горад заходзіць.
— Ты мне тут не хітры! — пасуровеў гарадавы. — Дзе тыя злодзеі, якія прыйшлі да цябе сёння вечарам?
— У мяне дзеці, — адказала Цыпа. — А яны баяцца злодзеяў. Да мяне толькі прыстойныя людзі заходзяць.
Пачаўся вобшук будынку. Злодзеяў шукалі ў шафах, шуфлядах, пад ложкамі.
— Тут былі пташкі! — раптам ускрыкнуў гарадавы, паказваючы рукою на застаўлены бутэлькамі і закуссю стол.
— Вы, мусіць, жартуеце, — спакойна адрэагавала Цыпа. — Тут былі вельмі багатыя гандляры. Яны прадаюць кароў, коней, свіней… У мяне кожны п’е. Нават пан камісар ведае, што я прымаю толькі салідных кліентаў.
Працяг вобшуку далей адбываўся за сталом, пры якім нядаўна сядзелі злодзеі. Цыпа данесла гарэлкі, піва і закусак. Праз гадзіну новая кампанія была ўжо добра п’янай. Раптам гарадавы, які выпадкова піў акурат з кілішка Грамадзяніна, пастукаў ім аб шклянку:
— Давайце вып’ем за здароўе яўнай і тайнай паліцыі! Хай будуць здаровыя тыя, хто, абараняючы маёмасць і жыцці грамадзянаў, не зводзяць вачэй ні ўдзень, ні ўночы, а часам ахвяруюць самі сабою, змагаючыся са злачынцамі. Давайце вып’ем за нас, за апірышча закону і справядлівасці.
Усе выпілі за гэтыя словы з вялікім энтузіязмам. Нават Цыпа была ў захапленні і краем бруднага фартуха выцірала слязінку з правага вока.
— Ах, як жа прыгожа пан гарадавы гаворыць! Так пекна і разумна, як сам рабін!
Праз дзве гадзіны паліцыя выйшла ад Цыпы. Гарадавы хаваў у кішэню заціснутыя ў потнай далоні банкноты, якія Цыпа выпадкова ўсунула яму ў калідоры. Усё закончылася — як звычайна — удала для ўсіх. Толькі Цыпа ўсё ламала галаву, хто з гасцей скраў з сярэдняй шуфляды камоды пятнаццаціметровы адрэз добрага батысту.
«Бадай, гэта быў не пан гарадавы?»
Баран даўно зразумеў, што Паўка яго не кахае. Ён заўважыў, што дзяўчына заўсёды стараецца выцягнуць з яго паболей грошай, што яна мілая з ім толькі тады, калі хоча, каб Баран купіў ёй нешта новае з адзення або дарагое ўпрыгожанне. Але нават усведамляючы ўсё гэта, Алік не пераставаў жарона кахаць Паўлінку. А ягонае пачуццё было поўнае, моцнае і вялікае. Алік сам сябе пераконваў у добрых якасцях сваёй каханай. Яго ўзрушвала ўсё, што сведчыла пра ейны клопат, хоць часцяком злодзей толькі ўнушаў сабе, што Паўка дбае пра яго, а гэта ніяк не адпавядала рэчаіснасці. Паўлінка ж глядзела на Аліка як на добрую крыніцу прыбыткаў і, памятаючы словы маткі, з усіх сілаў старалася выкарыстаць злодзея для свайго ўзбагачэння. Аднойчы Баран крыху пад мухай пасля добрай работы падарыў Паўлінцы дарагі і прыгожы бранзалет. Каханка ў падзяку пачала яго цалаваць і абдымаць. Алік расслабіўся, абмяк і прытуліў да сябе Паўлінку.
— Ведаеш, што я думаю? — прамовіў Баран.
— Кажы, мой Алічак, мой галубок.
— Я думаю, ці не ўладкаваць нам сапраўды добрую шавецкую майстэрню. Я ўзяў бы некалькі чаляднікаў, і пайшла б праца. Быў бы нішто сабе заробак.
Паўка раптам адпіхнула Барана і сказала высокім, поўным злосці голасам:
— А як жа! Зарабіў бы на хлеб і на бульбу! Хопіць мне ўжо гэтага здзеку… Вось, зіма ўжо на носе, а я нават паліта прыстойнага не маю.
— Я ж купіў табе футра!
— Футра?!. Такое футра, што цьфу! Цяпер кожная лафірында мае каракуль, а ён мяне нейкім няшчасным футрам папракае… Забяры сабе! Можаш на сметнік выкінуць! Паглядзіце на яго, які шчодры пан знайшоўся!
Баран панура надзьмуўся і маўчаў. Праз некалькі дзён ён замовіў у добрага краўца для Паўці паліто з каракулевых шкурак. Ягоная даўняя мара, з якою ён увесь час насіўся, каб кінуць зладзейскі занятак і ўрэшце зажыць з Паўцяй сумленна, канула як у ваду. А каханне пусціла ў ягоным сэрцы моцныя карані, і нішто б не змагло вырваць адтуль гэтага пачуцця, хіба толькі смерць. Паўлінка ж у адносінах Барана не мела ні каліва чуласці, нічога нават падобнага да кахання. Бітае сэрца цалкам належала элегантнаму, выкшталцонаму і арыстакратычнаму Анатолю. Дзіўная рэч, але Баран, здаровы, моцны, чысты і статны мужчына з вялікай сілай волі і адважным характарам, чалавек, якому заўсёды можна было даверыцца, які быў абазнаны ў жыцці, разбіраўся ў людзях і меў вялікі розум, так і не здолеў здабыць сэрца Паўлінкі. А Толік, заморак, цяльпук, баязлівец, убогі блазан, ад якога за тры вярсты несла парфумамі, але які насамрэч не дбаў пра чысціню цела, бо не зносіў вады, завалодаў душою Паўці і быў ейным богам. Толік, выкарыстоўваючы Паўку як жанчыну, часта залазіў таксама да яе ў кішэню. Ён увесь час пазычаў у яе грошы, якія ніколі не вяртаў, і патрабаваў падарункаў.