Выбрать главу

Чытанне прысудаў Несцяровічу i Лапіцкаму было вылучанае ў асобную i адмысловуго працэдуру.

Факунда Несцяровіч кваліфікаваўся следствам як намеснік Расцілава Лапіцкага ў мядзельска-смаргонскім падзем'і. Пасля адыходу кіраўніка ў Смаргонь ён павінен быў кіраваць Мядзельскай арганізацыяй. Акрамя таго Факусь, навучаючыся ў Менскім палітэхнікуме, мог стварыць нелегальную структуру i ў сталіцы. Ён жа трымаў сувязь i з Смаргонскай арганізацыяй, прыязджаў у горад, забіраў частку ўлётак і, мабыць, распаўсюджваў яе ў Менску. Напэўна ж былі й іншыя сур'ёзныя абвінавачанні, напрыклад, вінтоўка з школьнага кабінета. З гэтай прычыны Факунда Несцяровіч без спасылак на "отмену смертной казни" быў засуджаны на расстрэл.

Апошнім зачыталі — гэта павінна было стаць фіналам драматычнай дзеі — прысуд Расціславу Лапіцкаму. Ён быў несумнеўным натхняльнікам i арганізатарам падземнага руху ў Мядзеле i Смаргоні, распрацоўваў планы дзеянняў, пісаў улёткі i ўдзельнічаў у ix памнажэнні i распаўсюдзе, збіраў зброю. Ён быў душой, мозгам i рухавіком арганізацыі. Дарэчы, яшчэ перад арыштам Лапіцкі папярэджваў сваіх сяброў, што ў выпадку выкрыцця арганізацыі ўсё возьме на сябе: "Вы нічога не пісалі i не друкавалі. Усё рабіў я, Лапіцкі, i гэтыя ўлёткі даваў вам я". І на судовым працэсе Расціслаў, стараючыся аблегчыць становішча сяброў, усю віну браў на сябе.

У прысудзе зачыталі цэлы набор абвінавачанняў: арганізацыя... агітацыя супраць калгасаў, камуністычнай партыі i савецкага ўраду... паклёп... прапаганда... спробы рэстаўрацыі... спадзяванні на англа-амэрыканскі імперыялізм, назапашванне зброі, падрыхтоўка тэрарыстычных актаў i г.д. i да т.п.

І па сукупнасці за ўсе гэтыя думкі, памкненні i дзеянні прысудзілі Расціславу Лапіцкаму расстрэл. Зразумела ж, як i ўсім астатнім, з канфіскацыяй маёмасці. Што меліся канфіскаваць? Старое бацькава паліто, у якім арыштавалі?

Дарэчы, большасць абвінавачаных трымалася на судзе вельмі годна. Амаль ніхто не прасіў ласкі.

Прысуд ваеннага трыбуналу не падлягаў абскарджанню. Вынятак быў для засуджаных на смяротную кару. Лапіцкі катэгарычна адмовіўся пісаць прашэнне аб літасці. Яму зноў звязалі рукі i вывелі з судовай залы.

ВОДГУЛЛЕ ПАДЗЕЯЎ

Справа Сцяпана Салагуба * Высілкі камуністычнай прапаганды, * Пастанова бюро ЦК ВЛКСМ * Чаму застрэліўся загадчык Маладзечанскага аблана? * Арышт Платона Саевіча

Водгулле смелых улёткавых кампаній смаргонскіх падземнікаў шырока разышлося па раёне. У мясцовую дзесяцігодку хадзілі вучні з вёсак за 10 i болей кіламетраў. У тым ліку i з Залесся — радзімы Міхала Агінскага. І вось настаўнік Залескай сямігодкі Сцяпан Салагуб таксама не мог больш маўчаць i ў самым канцы 1949 года перад школьнымі настаўнікамі "высказывал свои антисоветские и антиколхозные настроения, возводил клевету на коммунистическую партию и колхозный строй". Маладога настаўніка тут жа арыштавалі i зрабілі ператрус у роднай хаце ў суседніх Міхневічах. Там знайшлі "антысавецкую літаратуру"[22]. Прыпісалі яму i падпалы вясковых гаспадарчых пабудоў — каб пацягнула на большы тэрмін. Чатыры месяцы цягнуліся допыты i катаванні, усё шукалі сувязі з арганізацыяй Лапіцкага. 29 красавіка 1950 года суд прыгаварыў Сцяпана Салагуба «с применением указа от 26 мая 1947 г. "Об отмене смертной казни" заключить в исправительно-трудовые лагеря сроком на двадцать пять лет с последующим поражением в правах сроком на 5 лет, с конфискацией имущества». А не было б таго ўказу 1947 года, гэтага беларускага настаўніка расстралялі б. Дарэчы, супраць Салагуба на судзе сведчылі нейкія Е.Я.Яцэвіч, С.Л.Кухарэнка, В.М.Казлоў.

Марная справа шукаць ў еавецкіх сродках масавай інфармацыі нейкія звесткі пра Мядзельскую i Смаргонскую падземныя арганізацыі i працэс над ix удзельнікамі ўлетку 1950 года. Нідзе ні слова. Шматтомная следчая справа i судовая справа адразу ж трапілі ў сакрэтныя сховы спецслужбаў, а раённыя i маладзечанская абласная газеты былі перапоўненыя ўдзячнымі лістамі шчаслівага калгаснага сялянства правадыру сусветнага пралетарыяту дарагому бацьку Сталіну. Аднак між гэтых хваласпеваў (набліжаліся выбары ў Вярхоўны савет СССР) усё ж прарывалася водгулле рэальных падзей. Ужо пракаціліся па Мядзельшчыне i Смаргоншчыне хвалі арыштаў, поўным ходам працуюць катавальні ў Вялейцы i Маладзечне. Пра гэта ведаюць родзічы i суседзі знаёмых. Пагалоска шырока разыходзіцца па Нарацкім i Смаргонскім краях. Трэба ж неяк рэагаваць на гэта i савецкай прапагандзе. Розныя чуткі ходзяць па Кабыльніку. І вось у мядзельскай раённай газеце "Савецкая веска" 12сакавіка 1950 года санітарка мясцовай больніцы быццам заяўляе: "Я з вялікай радасцю аддам свой голас за кандыдатаў у дэпутаты Вярхоўнага савета СССР". Неспакой у вёсцы Качаргі: "Арыштавалі сына Вайцеха!" І па заданні "кампетэнтных" органаў журналісты той жа райгазеты арганізуюць за подпісам некалькіх жыхароў i нават аднафамільцаў Юзіка Качэргі ліст пад загалоўкам "Аддадзім свае галасы за кандыдатаў народа". A ў ім калгаснікі сельгасарцелі "Заветы Леніна" быццам заяўляюць: "З думкай аб радзіме, аб вялікім Сталіне, які, як родны бацька, клапоціцца пра калгаснае сялянства, будзем мы працаваць i далей..."

вернуться

22

Да такой літаратуры тады маглі аўтаматычна залічыць усе заходнебеларускія друкаваныя выданні, пагатоў выданні з часу акупацыі, у тым ліку кнігу "Беларусь учора i сяньня. Популярны нарыс з гісторыі Беларусі" Язэпа Найдзюка, што была практычна ў кожнага настаўніка, які вучыў дзяцей у вайну.