Выбрать главу

Апошнім рыкашэтам "справы Лапіцкага" стаў арышт у 1951 годзе, з ініцыятывы міністра дзяржбяспекі БССР Цанавы, міністра асветы БССР Платона Саевіча. Яго засудзілі на 25 гадоў. Сярод шэрагу абвінавачанняў, выстаўленых міністру, быў i "нацыяналізм" — смяротны грэх перад маскоўскімі камуністамі.

HE БЫЛІ АДЗІНОКІМІ

За мяжою цярпення * Што думалі i пра што гаварылі сяляне? * За "Песню калгасніка" — шэсць гадоў канцлагера * Шырокі супраціў беларусаў * Судовы канвеер

Сустракаючыся з былымі ўдзельнікамі антыкамуністычных рухаў, я часта пытаўся, што ix падштурхнула на шляхтакога, здавалася б, безнадзейнага i небяспечнага супраціву сістэме. Той жа Часлаў Каспарэўскі стрымліваў свайго адчайнага сябра: "Ты бачыш, якая моц прыйшла? І што ты можаш зрабіць супраць яе з адным мінамётам?". Пералічваліся розныя прычыны, але найбольш змястоўна i лаканічна выказаўся колішні сябра Ляхавіцкай падземнай антыкамуністычнай арганізацыі (1956-1957 гг.) Вячаслаў Анушкевіч: "Я не мог цярпець гэтай сістэмы!" У гэтых людзей канец цярпенню прыходзіў тады, калі інстынкт свабоды пачынаў пераважаць інстынкт самазахавання.

Дзейнасць мядзельска-смаргонскага падзем'я i змест яго прапаганды не былі прыхамаццю нейкай групы ідэалістаў, адарваных ад штодзённай рэальнасці. Наадварот, яны выказвалі думкі i настроі большасці сялянства, прыдушанага рэпрэсіўнай палітыкай рэжыму.

Пра тое, што пісалі падземнікі ва ўлётках, гаварылі вяскоўцы ў сваіх сем'ях або між суседзяў. А больш актыўныя, якія не маглі моўчкі стрываць абурэнне, выказвалі пратэст адкрыта, нават на сходах. І калі знаходзіўся "стукач", або нейкі даносчык з партгасактыву, чалавек трапляў на лаву падсудных.

На сёмы дзень пасля першых арыштаў падземнікаў, 9 лютага 1950 года, у Вялейцы адбыўся суд па справе Аркадзя Брацука, 1912 года нараджэння, ураджэнца i жыхара вёскі Андрэйкі Мядзельскага раёна, з сялян-сярэднякоў, беларуса. Гэты селянін, "будучи враждебно настроенным по отношению к Советской власти, на протяжении 1949 г. среди населения проводил антисоветскую агитацию, восхвалял жизнь и порядки капиталистических стран и в то же время клеветал на советскую власть и ее действительность и колхозный строй в СССР". А. Брацук атрымаў дзесяць гадоў зняволення.

Не мірылася моладзь Мядзельшчыны з камуністычнымі парадкамі i пасля разгрому падзем'я i расстрэлу Расціслава Лапіцкага. Вучань 7-га класа Бронька Вайцяховіч з вёскі Жуціна «осенью 1950 года, находясь на колхозном пастбище сочинил анонимное стихотворение "Песня колхозника", где высмеивал жизнь колхозного крестьянства, Советскую власть и ее действительность». Гэты верш Вайцяховіч захоўваў у сваіх школьных падручніках... Напісаў i захоўваў, нікому не паказваў, i ўсё адно засудзілі на сем гадоў.

Адной з тыловых для тых часоў справаў можна лічыць суд над жыхаркай Маладзечна Феафілай Грынкевіч. Яна, "находясь в гор. Молодечно и в Молодечненском р-не, являясь враждебно настроенной против Советской власти, на протяжении 1948-1949 гг. систематически проводила среди населения антисоветскую агитацию. Высказывала клеветнические измышления на Советскую власть, распространяла провокационные слухи о неизбежности войны капиталистических стран против СССР и перемены Советской власти. Возводила клевету на советскую демократию, проявляла недовольство на членов советского правительства и клеветала на материальные условия жизни рабочих и колхозников, на систему оплаты труда в СССР и на налоговую политику, проводимую в СССР, дискридитировала советский партийный актив и работников органов МГБ. Выражала неверие в сообщения советской печати".