— Дык вы паспелі ўжо і пагаладаць? — спытаў недаверлівы субяседнік у суседа па няшчасці.
— Так, трое сутак галадаў.
— І ў чым жа вас абвінавачваюць?
— У контррэвалюцыйнай агітацыі і дзейнасці, пра якія я і ў сне не сніў. Я не сумняваюся, што і вам тое ж самае скажуць. Вы назвалі тут Чудава, Струпэ, Кадацкага. Я і да вас ужо чуў пра іх. Гэта ж кіты! А мы з вамі хто? Пешкі на шахматнай дошцы, чарвякі.
— І ўсё ж я веру ў справядлівасць,— настойваў на сваім Карчоў.
— Я і сам не пакідаю добрай надзеі, ды вось яна мяне пакідае.
— Давайце будзем спадзявацца на лепшае.
— Я згодзен, лягчэй будзе пераносіць пакуты. А лёс у нас, дружа, аднолькавы. Лепш давайце будзем сябраваць, чым спрачацца па-пустому.
— Будзем сябраваць, Міхась... Міхась...
— Раманавіч. Але можна без гэтага.
— Значыць, вы — палітычны, як і я?
— Палітычны, Іван Пятровіч, палітычны.
— А я ж, грэшны, падумаў, што вы — крымінальнік, бандзюга які-небудзь. І, скажу шчыра, спачатку трошкі здрэйфіў.
— Я адразу зразумеў гэта... У турме, як і на волі, трэба сябраваць, а не быць ворагамі адзін аднаму. Асабліва пры нашым з вамі становішчы. Ці не так, даражэнькі Іван Пятровіч?
— Я таксама такой жа думкі. Бачу, што вы — чалавек добры і шчыры, да таго ж — памяркоўны.
— Дык што, па руках?
— Па руках, дружа. Вы разумны і разважлівы чалавек. Я вельмі рады, што з вамі сустрэўся,— закончыў размову Карчоў.
Генеральскі сын
Назаўтра камера папоўнілася яшчэ адным вязнем. Ён таксама ўжо немалады. На выгляд яму было не больш за сорак гадоў. Гэта быў стройны і даволі інтэлігентны чалавек. Як пасля высветлілася, ён шмат гадоў працаваў ваенруком сярэдніх устаноў Ленінграда. А да гэтага — кадравы камандзір Чырвонай Арміі.
— Добры дзень у вашу хату, сябры па няшчасці! — сказаў з парога новы жыхар і назваўся, па чарзе падаючы сваю руку будучым сваім сужыцелям.— Красноў Васіль Іванавіч.
— Міхась Асцёрскі, а гэта Іван Пятровіч Карчоў,— адказаў за абодвух Міхась.— Што новага на белым свеце, Васіль Іванавіч? Нява яшчэ не выйшла з берагоў?
— Ні Нявы, а тым больш белага свету я даўно не бачыў. Скажыце, калі ласка, колькі часу вы ўжо ў гэтай цытадэлі?
— Я ўжо восем дзён, а Іван Пятровіч пакуль што адны толькі суткі,— адказаў яму Міхась.
— А я «адпачываю» ў такіх вось «санаторыях» чацвёрты месяц.
— Дык дзе ж вы да гэтага часу былі? — спытаў Карчоў.
— У ваеннай турме, што на Загарадным праспекце. Там была мая рэзідэнцыя. А цяпер вось тут, разам з вамі.
— За што ж гэта вас так? — зноў наіўна спытаў Карчоў.
— «За сутулость фигуры, которая приводит строй в уныние». Зразумела ці не?
— Не, я не разумею,— круціў галавою Карчоў.
— Пажывяце тут больш — зразумееце.
Міхась маўчаў. Ён разумеў, што Красноў — таксама ахвяра часу. І ўсё-такі ён асцярожна спытаў у новага сябра па няшчасці:
— У чым жа вас абвінавачваюць, Васіль Іванавіч, калі гэта не сакрэт?
— Які тут можа быць сакрэт? У контррэвалюцыйнай агітацыі і дзейнасці, як і вас, канечне, калі не памыляюся.
— На допыце былі?
— Быў, і неаднойчы.
— Здзекаваліся? Білі?
— Усяго было. Але расказваць пра гэта забаронена. Адным словам, калі зведаеце такой «гасціннасці», зразумееце, што такое допыты ў палітычнай турме.
— Вы прабачце мне, але скажыце, калі ласка,— не адставаў Міхась,— чаго дабіваліся ад вас следчыя?
— Прызнання, што я нібыта сын белагвардзейскага генерала Краснова. Бо прозвішча і імя па бацьку сходзяцца. А я ж ад гэтага генерала, як неба ад зямлі. Але паспрабуй даказаць, што ты не вярблюд. У дадатак да гэтага мне сказалі, што я з’яўляюся членам нейкай падпольнай арганізацыі, якая рыхтавала контррэвалюцыйны пераварот.
— А была такая арганізацыя? — умяшаўся Карчоў.
— Я таксама хачу спытаць у вас пра гэта: была такая арганізацыя ці не?
— Адкуль жа мне, цёмнаму чалавеку, ведаць пра такія справы?
— А вось пабудзеце на допытах разы два-тры — і скажаце следчаму, што такая арганізацыя была і што вы з’яўляліся яе актыўным членам і нават баевіком.
— Не, да такога свінства я не дайду. Гаварыць пра тое, чаго не ведаю, ніхто мяне не прымусіць. Дудкі!
— Прымусяць! Прызнаецеся ў сваіх «грахах», падпішацеся пад пратаколам допыту і назавеце сваіх саўдзельнікаў ці хаўруснікаў.
— А вы што, таксама прызналіся і падпісаліся?