Бацьку сваё, сыну сваё...
Прачытаўшы добры артыкул пакуль што незнаёмай Зінаіды Драздовай, узяў у бібліятэцы яго «Выбранае» i апошні прыжыццёвы зборнік «Твар i душа», некалькі дзён жыў яго добрай, сапраўднай паэзіяй, тады i потым шкадаваў, што бацька i сваёй венгерскай «прысягі» не парушыў i пра перажытае сынам нічога на сваім узроўні не надрукаваў...
Можа, напісанае ёсць?
* * *
Людзі з запасной душой.
Гэта пра тых, што працуюць у чужой культуры, а потым некаторыя вяртаюцца ў сваю.
Так думалася, знаёмячыся з манаграфіяй пра мастака Станіслава Жукоўскага, дарэчы, сябра Вітольда Бялыніцкага-Бірулі, а пры гэтым успомніўшы i Вацлава Серашэўскага, які, сябруючы ў якуцкай ссылцы з Уладзімірам Караленкам, пісаць пачаў па-руску.
Абодва яны, Жукоўскі i Серашэўскі, потым, калі гэта стала магчыма, вярнуліся на радзіму, у Польшчу, якая вызвалілася з-пад яе аўстрыйска-пруска-расійскай разарванасці.
Калі Жукоўскага я да апошняга часу не ведаў, дык Серашэўскага ўспамінаю ўдзячна за дзве кнігі, любімыя адна ў маленстве, зборнік апавяданняў «Ze świata», а другая ў юнацтве, «Zamorski diabeł», напісаная на кітайскім матэрыяле.
* * *
Даўней — хто ў лаціну, хто ў польскую, хто ў рускую мовы, бо са сваёю ходу не было.
А сёння літаратурны Ён ці Яна, што ў нас нарадзіліся, што нашай гадоўлі, роднымі каранямі публічна хваляцца, a кронамі шумяць чужымі.
Лічыцца ж хочуць i падаюцца ў свеце i дэмакратамі, i пісьменнікамі... таксама беларускімі. Сваякі!..
* * *
На тэлеэкране, у перадачы «Роднае слова» — кніжны кірмаш. Цэлае мора-акіян кніг, кніжак ды кніжачак, i ўсе такія шматкаляровыя, i ўсе на рускай мове!..
Сціплы паэт-журналіст снуе ад стала да стала, службова, з мікрафонам пытаецца, а дзе ж такія на яшчэ адной, на карэннай дзяржаўнай мове?.. I яму культурна, з падтэкстам адказваюць, што ix, маўляў, ніхто не пытаецца, што нашы людзі думаюць i гавораць, а значыцца, i чытаюць па-руску...
Бедны паэт з чорнай «грушай» мікрафона, з якою ён ветліва, як чужы, тыцкаецца да прадстаўнікоў розных выдавецтваў, бачыцца мне ў гэтым шматколерным моры, як самотны ды ўпотай адчайны тапелец у дзіравай лодцы з адным вяслом або нават на нейкай дошцы з разбітага карабля... I не дзіва тут захацець маладушна на белы велічны, музыкай урачыста раззвонены цеплаход, тым больш што з яго прапануецца драбінка, працягнутая рука братняй дапамогі: «Давай да нас, навошта табе захлынацца?!»
* * *
Тая аршанская бабка, што абуралася каля помніка Уладзіміру Караткевічу:
— Каму вы кветкі несяце, ён жа бэнээфавец!.. Чым гэта не «О, святая наіўнасць!» тое сярэднявечнай старэнькай праведніцы, што падкладала i сваіх дроўцаў у вогнішча пад Янам Гусам?..
* * *
Дубаўцоў артыкул пра ружовы туман, з якога вытыркаюцца адна-дзве галавы, нагадаў мне колішняга пераходнага шаўца. Хадзілі такія ад вёскі да вёскі, з торбаю свайго начыння, то рамантавалі зношанае, то майстравалі новае. Харчаваліся i начавалі ў тых, каму рабілі. I вось неяк аднаго такога будзяць — з жахам, але i з пашанай: «Уставайце! Вёска гарыць!» А ён сабе без панікі: «I ліха з ёю, я за свае капылы ды ў другую!»
Ну, а што як другое няма? — спытаемся літаратурна.
Цікавы публіцыст, мужны рэдактар, крытык, здавалася б, з невычэрпным маладым задорам,— Сяргей Дубавец пачаў ужо i азірацца. Па радыё «Свабода», у сваёй перадачы «Вострая Брама» нядаўна ён заклапочана трывожыўся i нібы нават наракаў, што пасля пакалення «тутэйшых» настала нейкая паўза, ледзь не абвал, няма прадаўжальнікаў. Во як, толькі праз дзесяць гадоў!.. Горкі ў сваіх успамінах пра Талстога згадвае, як той казаў яму, што вось дажывяце да старасці, убачыце, што нічога на лепшае не змянілася, i заплачаце, «как бабы говорят, еще ручьистее».
Перадаю гэта з юнацкай памяці, ад першага чытання, з гэтым «ручьистее», што запомнілася найбольш.
А вось i цытата зусім дакладная:
«Без беларускай савецкай літаратуры ўся беларуская літаратура перастае існаваць. Праз дваццаць гадоў мы зможам дазволіць сабе выкінуць на сметнік Мележа, Танка, Караткевіча, Быкава. Да таго часу тыя, хто не пабываў у ружовым тумане, створаць новую літаратуру. А пакуль што, выбачайце, нельга».
Каб было дабро на свеце!— скажам па-вясковаму. Бо гэта ж не вораг нейкі піша, a сакавіцкае «Наша слова». Нехта Усяслаў Войніч, ці не прыкрыўшыся ваяцкім псеўданімам, падхапіў тую ружова-туманную эстафету i з прастадушнай руплівасцю сігануў далей. Ну хоць бы ўжо, як у людзей, адклаў тых «бедакоў» у гісторыю роднай літаратуры, а то ж проста на сметнік, каб самім — цікава, каму ж гэта? — свабодна рушыць у бездакорную вечнасць.