Толстой Алексей
Залаты ключык, або Прыгоды Бурацiны (на белорусском языке)
Аляксей Талстой
Залаты ключык, або Прыгоды Бурацiны
Пераклад: А.Бачыла
Джузэпэ трапiлася пад руку палена, якое пiшчала чалавечым голасам
Даўным-даўно ў гарадку на беразе Мiжземнага мора жыў стары сталяр Джузэпэ, па мянушцы Шызы Нос.
Аднойчы яму трапiлася пад руку палена, звычайнае палена, якое кладуць у печ для ацяплення ў зiмовы час.
- Нядрэнная рэч, - сказаў сам сабе Джузэпэ, - можна змайстраваць з яго што-небудзь накшталт ножкi для стала...
Джузэпэ надзеў акуляры, абматаныя вяровачкай, - таму што акуляры былi таксама старыя, - пакруцiў у руцэ палена i пачаў яго часаць сякеркаю. Але толькi ён пачаў часаць, як нечы вельмi тоненькi галасок прапiшчаў:
- Ой-ой, асцярожней, калi ласка!
Джузэпэ ссунуў акуляры на кончык носа, пачаў аглядаць майстэрню, нiкога...
Ён заглянуў пад варштат, - нiкога...
Ён паглядзеў у кошыку са стружкамi, - нiкога...
Ён высунуў галаву за дзверы, - нiкога на вулiцы...
"Няўжо мне здалося? - падумаў Джузэпэ. - Хто б гэта мог пiшчаць?.."
Ён зноў узяў сякерку i зноў, - толькi ўдарыў па палене...
- Ой, балюча ж, кажу! - заскуголiў тоненькi галасок.
На гэты раз Джузэпэ спалохаўся не на жарт, у яго нават акуляры запацелi... Ён агледзеў усе куткi ў пакоi, залез нават у печ i, задраўшы галаву, доўга глядзеў у комiн.
- Няма нiкога...
"Можа, я выпiў чаго-небудзь благога i ў мяне звiнiць у вушах?" - разважаў сам з сабою Джузэпэ.
Не, сёння ён нiчога благога не пiў... Крыху супакоiўшыся, Джузэпэ ўзяў гэблiк, стукнуў малатком па задняй яго частцы, каб у меру, - не надта многа i не надта мала, - вылезла лязо, паклаў палена на варштат i - толькi ўзяў стружку...
- Ой, ой, ой, ой, слухайце, чаго вы шчыпаецеся? - запiшчаў тоненькi галасок...
Джузэпэ выпусцiў гэблiк з рук, адступiўся назад i сеў проста на падлогу: ён здагадаўся, што тоненькiм галаском гаварыла само палена.
Джузэпэ дорыць палена, якое ўмее гаварыць, свайму сябру Карла
У гэты час да Джузэпэ зайшоў яго даўнi прыяцель, катрыншчык, якога звалi Карла.
Калiсьцi Карла ў шыракаполым капелюшы хадзiў з цудоўнай катрынкай па гарадах i спевамi i музыкай зарабляў сабе на хлеб.
Цяпер Карла быў ужо стары i хворы, i катрынка яго даўно паламалася.
- Дзень добры, Джузэпэ, - сказаў ён, зайшоўшы ў майстэрню. Чаму ты сядзiш на падлозе?
- А я, ведаеш, згубiў маленькую шрубку... Ды ну яе! - адказаў Джузэпэ i скоса глянуў на палена. - Ну, а ты як жывеш, стары?
- Дрэнна, - адказаў Карла. - Усё думаю - як бы мне зарабiць на хлеб... Хоць бы ты мне памог, параiў бы, цi што...
- Вельмi проста, - сказаў весела Джузэпэ i падумаў сам сабе: "Пазбаўлюся я зараз ад гэтага праклятага палена". - Вельмi проста: бачыш - ляжыць на варштаце цудоўнае палена, вазьмi ты гэтае палена, Карла, i занясi дадому...
- Эх-хе-хе, - нявесела адказаў Карла, - а далей што? Прынясу я дадому палена, а ў мяне нават i печкi ў каморцы няма.
- Я табе не абы-што кажу, Карла... Вазьмi ножык, выраж з гэтага палена ляльку, навучы яе гаварыць розныя смешныя словы, спяваць i танцаваць, ды i насi па дварах. Заробiш на кавалак хлеба i на шклянку вiна.
У гэты час на варштаце, дзе ляжала палена, пiскнуў вясёлы галасок:
- Брава, цудоўна прыдумана, Шызы Нос!
Джузэпэ зноў затросся ад страху, а Карла толькi здзiўлена азiраўся, адкуль голас?
- Ну, дзякуй, Джузэпэ, што параiў, вазьму, бадай-што, тваё палена.
Тады Джузэпэ схапiў палена i хутчэй сунуў яго сябру. Але цi ён нязручна сунуў, цi яно само падскочыла i стукнула Карла па галаве.
- Ах, вось якiя твае падарункi! - пакрыўджана крыкнуў Карла.
- Даруй, дружа, гэта не я цябе стукнуў.
- Значыцца, я сам сябе стукнуў па галаве?
- Не, дружа, - вiдаць, само палена цябе стукнула.
- Хлусiш, ты стукнуў...
- Не, не я...
- Я ведаў, што ты п'янiца, Шызы Нос, - сказаў Карла, - а ты яшчэ i манюка.
- Ах, ты - лаяцца! - крыкнуў Джузэпэ. - А ну, падыдзi блiжэй!..
- Сам падыдзi блiжэй, я цябе схаплю за нос!..
Старыя абодва надзьмулiся i пачалi наскакваць адзiн на аднаго. Карла схапiў Джузэпэ за шызы нос. Джузэпэ схапiў Карла за сiвыя валасы, што раслi каля вушэй.
Пасля гэтага яны пачалi заўзята дубасiць адзiн аднаго кулакамi. Прарэзлiвы галасок на варштаце ў гэты час пiшчаў i падбухторваў:
- Лупi, лупi як след!
Нарэшце старыя стамiлiся i засаплiся. Джузэпэ сказаў:
- Давай памiрымся, цi што...
Карла адказаў:
- Ну што ж, давай памiрымся...
Старыя пацалавалiся. Карла ўзяў пад паху палена i пайшоў дахаты.
Карла майструе драўляную ляльку i называе яе Бурацiна
Карла жыў у каморцы пад лесвiцай, дзе ў яго нiчога не было, апрача прыгожага камiнка - у сцяне насупраць дзвярэй.
Але прыгожы камiнак, i агонь на камiнку, i кацялок, што кiпеў на агнi, былi не сапраўдныя, а намаляваныя на кавалку старога палатна.
Карла зайшоў у каморку, сеў на адзiнае крэсла каля бязногага стала i, пакруцiўшы i так i гэтак палена, пачаў нажом выразаць з яго ляльку.
"Як жа мне яе назваць? - думаў Карла. - Назаву хiба я яе Бурацiна. Гэта iмя прынясе мне шчасце. Я ведаў адну сям'ю, - усiх iх звалi Бурацiна: бацька Бурацiна, мацi - Бурацiна, дзецi - таксама Бурацiна... Усе яны жылi весела i бесклапотна..."
Перш-наперш ён выразаў на палене валасы, потым - лоб, потым - вочы...
Раптам вочы самi расплюшчылiся i ўтаропiлiся на яго...
Карла i выгляду не падаў, што спалохаўся, толькi ласкава спытаў:
- Драўляныя вочкi, чаму вы так дзiўна гледзiце на мяне?
Але лялька маўчала, - мабыць таму, што ў яе не было рота.
Карла выстругаў шчокi, потым выстругаў нос - звычайны...
Раптам нос сам пачаў выцягвацца, расцi, i атрымаўся такi доўгi востры нос, што Карла нават крэкнуў:
- Нядобра, даўгаваты...
I пачаў зрэзваць кончык носа. Але зрабiць гэта было не так проста. Нос круцiўся, выкручваўся, так i застаўся - доўгiм-доўгiм, цiкаўным, вострым носам.
Карла ўзяўся за рот. Але толькi паспеў выразаць губы, - рот адразу адкрыўся:
- Хi-хi-хi, ха-ха-ха!
I высунуўся з яго, дражнячыся, вузенькi чырвоны язык.
Карла, ужо не звяртаючы ўвагi на гэтыя штукарствы, працягваў стругаць, вырэзваць, калупаць... Зрабiў ляльцы падбародак, шыю, плечы, тулава, рукi...
Але як толькi скончыў выстругваць апошнi пальчык, Бурацiна пачаў лупiць кулачкамi Карла па лысiне, шчыпацца i казытаць.
- Паслухай, - сказаў Карла строга, - я ж яшчэ не скончыў цябе майстраваць, а ты ўжо дурэць пачынаеш... Што ж потым будзе... Га?..
I ён строга паглядзеў на Бурацiна. I Бурацiна круглымi вачыма, як мыш, глядзеў на тату Карла.
Карла зрабiў яму з лучынак доўгiя ногi з вялiкiмi ступнямi. На гэтым закончыўшы работу, паставiў драўлянага хлапчука на падлогу, каб навучыць хадзiць.
Бурацiна пахiстаўся, пахiстаўся на тоненькiх ножках, ступiў раз, ступiў другi, скок, скок, - проста да дзвярэй, цераз парог i - на вулiцу.
Устрывожаны Карла пайшоў за iм.
- Гэй, дураслiвец, вярнiся!..
Дзе там! Бурацiна бег па вулiцы, як заяц, толькi драўляныя падэшвы яго тукi-тук, тукi-тук - пастуквалi па бруку...
- Трымайце яго! - закрычаў Карла.
Прахожыя смяялiся, паказваючы пальцамi на шустрага Бурацiна. На скрыжаваннi стаяў высозны палiцэйскi з закручанымi вусамi i ў трохкутным капелюшы.
Убачыўшы драўлянага чалавечка, якi бег па бруку, ён шырока расставiў ногi, загарадзiўшы iмi ўсю вулiцу. Бурацiна хацеў праскочыць у яго памiж ног, але палiцэйскi схапiў яго за нос i так трымаў, пакуль не падаспеў тата Карла...
- Ну, пачакай жа ты, я з табой ужо распраўлюся, - аддыхваючыся, прагаварыў Карла i хацеў засунуць Бурацiна ў кiшэню курткi...
Бурацiна зусiм не хацелася ў такi вясёлы дзень пры ўсiм народзе тырчаць нагамi дагары з кiшэнi курткi, - ён спрытна выкруцiўся, бразнуўся на брук i прыкiнуўся мёртвым.