La celo de la Komitato estis, kiel dirite, elekti lingvon sed tute ne postuli ŝanĝojn en la projektoj prezentitaj. Couturat, tamen, flanke de la Komitato, sugestis enkonduki reformojn en Esperanto: la 1-an de novembro 1906 li diskonigis sian projekton Esperanto sen supersignoj al Zamenhof, Javal kaj Michaux. Pri tiu projekto ekinteresiĝis Louis de Beaufront, ĝis tiam la plej kontraŭreformema inter ĉiuj influaj esperantistoj. Zamenhof dankis al Couturat pro la projekto, kiu venis ĝustatempe por konsideri ĝin en la cirkulero Pri neologismoj , sendota al la Lingva Komitato. Michaux aprobis la projekton de Couturat, sed ne volis uzi ĝin sen aprobo de Zamenhof. Javal kaj Lemaire konsentis kun la projekto kaj ĝin prilaboris Michaux, Beaufront, Moch kaj Lemaire.
La 20-an de Januaro 1907 forpasis Émile Javal, la plej frua instiganto por reformi Esperanton, sed tio ne estingis la reformemon. El arda kontraŭreformismo, de Beaufront turnis sin samarde al la mala tendaro. En majo 1907, de Beaufront redaktis la projekton de Couturat, Esperanto sen supersignoj , subskribis ĝin kiel „Ido” kaj sendis ĝin al la Komitato. La reformistoj konsideris, ke utilas ne malkaŝi la identecon de Ido, kiu formale estis de Beaufront, sed fakte Couturat.
La Komitato de la Delegacio kunvenis plurfoje inter la 15-a kaj la 24-a de oktobro 1907 en Parizo. Ĝi ellaboris la bazajn principojn de la internacia lingvo: internacieco (Jespersen), unusenceco (Ostwald), renverseblo (Couturat), kaj testis per ili la lingvojn.
Al la sesio estis invititaj, kun konsulta rajto, la aŭtoroj de la ĉefaj traktotaj lingvoj. Zamenhof delegis al Louis de Beaufront la defendon lianome de la lingvo Esperanto antaŭ la Komitato.
Anstataŭ tio, de Beaufront realigis malhonestan manovron: anstataŭ la Fundamenta Esperanto, li mallojale defendis la projekton „Ido”, kiu enhavis ne nur sensupersignan alfabeton sed gravajn ŝanĝojn de finaĵoj, vortaro, kaj gramatiko. Couturat kompreneble ĝin subtenis, ĉar li estis ties ĉefa cerbo kaj instiganto. Tiel nur Esperanto ne havis veran defendanton, dum ĉiuj ceteraj proponoj (Spokil, Parla, Bolak, ktp.) ricevis advokaton, ofte la aŭtoron mem. Kredante, ke Zamenhof konsentos kun de Beaufront, la Komitato decidis elekti Esperanton, sed postulante ŝanĝojn laŭ la anonima projekto „Ido” celante interkonsenton kun la Lingva Komitato.
Kiam la afero diskoniĝis, indigno skuis la esperantistaron. Dum ses monatoj de Beaufront neis ĉion sed fine li konfesis, ke li mem proponis „Ido” 14 . La Lingva Komitato (esperantista) per voĉdonado rifuzis ĉiujn ŝanĝojn: la plimulto preferis fidele daŭrigi sian vojon laŭ la devizo de la pariza profesoro Cart: „Ni fosu nian sulkon”. La 18-an de januaro Zamenhof alvokis per Cirkulera letero al ĉiuj Esperantistoj resti fidelaj al Esperanto, argumentante, ke nur per severa unueco estas akirebla konfido de la mondo kaj kritikis ke la tasko de la Delegacio estis nur elekti, sed ne reformi.
La decido de la Delegacia Komitato provokis gravan skismon en la movado por Esperanto. Ĉirkaŭ 5% da esperantistoj fariĝis idistoj, kaj el tiutempaj gvidantoj al Ido transiris ĝis 20%. En neniu lando, tamen, la nombro de idistoj superis tiun de esperantistoj, kaj la membraro de la tutmonda idista asocio ne superis 600 personojn. Aliaflanke, ĝi decide impulsis la unuigon de la plej granda parto de geesperantistoj en transnacia organizaĵo, Universala Esperanto-Asocio, fondita la 28-an de Aprilo 1908. La alvoko de Zamenhof por tutmonda ligo de esperantistoj finfine, post 9 jaroj, fariĝis realo.
Fruktodonaj jaroj
Dua filino, Lidia, estis naskita la 16-an de Januaro 1904. Kvankam la cirkonstancoj de la Zamenhofa familio pliboniĝis en la unuaj jaroj post la jarcentŝanĝo, la vivo de Zamenhof ne estis senproblema. La revoluciaj okazaĵoj de la jaroj 1905-1907 trafis ankaŭ Varsovion. La konfliktoj inter la gvidaj esperantistoj kaj la atakoj de la idistoj estis venenintaj la vivo de Zamenhof. 1907 estis aparte malfacila jaro pro la Ido-skismo kaj la mortoj de lia bopatro, Aleksandro Silbernik, kaj lia patro, Marko Zamenhof.
Dum preskaŭ dudek jaroj li vivis kaj laboris en la apartamento ĉe la strato Dzika. Li estis la nura okulisto en Varsovio „kiu dediĉis unu tagon semajne por senkoste trakti malriĉaj pacientoj […] kaj en tiu tago lia hejmo estis sieĝita de la malriĉuloj”. 15 Li akceptis pacientojn de lundo ĝis vendredo.
Bourlet aranĝis interkonsenton kun Hachette por lanĉi novan revuon kun Zamenhof kiel konstanta kontribuanto. Por ĉiu linio eldonita verkita de Zamenhof, li ricevu unu francan frankon. Temis pri bonega interkonsento, kiun li ne povis rifuzi. Li devis sendi nur dek paĝojn monate por ricevi ĉiujaran enspezon de 4.800 frankoj kaj ĝui bonan vivnivelon. Tiu aranĝo estis ankaŭ bona por la esperantistoj, kiuj nun havis sian unuan vere literaturan revuon.
La unua numero de La Revuo aperis la unuan de septembro 1906, kun la subtitolo „Internacia monata literatura gazeto, kun la konstanta kunlaborado de D-ro L. L. Zamenhof, aŭtoro de la lingvo Esperanto”. La Revuo estis fondita specife por ke Zamenhof publikigu siajn tradukojn, kies kvanto estis grandega. Ĝi eldonis fragmentojn de lia traduko de la Biblio, la plej vaste legata libro en la mondo, kaj publikigis ankaŭ liajn tradukojn La najtingalo , Infano en la tombo , kaj Fluganta kofro de Hans Christian Andersen, Marta de Orzeszko, La gimnazio de Ŝalom Alejĥem, La rabeno de Baĥaraĥ de Heine, La Revizoro de Gogol, Ifigenio en Taŭrido de Goethe, Georgo Dandin de Molière kaj La Rabistoj de Schiller. Ili ĉiuj estis poste publikigitaj en libroformo kune kun Lingvaj respondoj kaj Proverbaro Esperanta , ambaŭ Zamenhofaj.
Gravan tradukaĵon li realigis jarojn antaŭe, dum li loĝis en Grodno, la Esperantan tradukon de Hamleto, Reĝido de Danujo. Temis pri vera defio: traduki bone konatan, pensinstigan, profunde nuancitan teatraĵon en lingvon kies strukturo estis ankoraŭ sub diskuto. La unuaj legantoj miris pri la flueco, komprenebleco kaj fideleco al la originalo de la Zamenhofa traduko. Pro la traduko de Hamleto, iuj legantoj perdis tutan intereson en la reformado de la lingvo, ĉar ili konvinkiĝis ke ĝi estis jam perfekte funkcia.
Ĉio poste verkita de Zamenhof (originale aŭ tradukite) ĝis la malfrua Hachette-periodo kaj La Revuo estis ombrata de lia traduko de Hamleto.
Paroladoj
La Revuo kaj Lingvo Internacia disponigis abundajn informojn pri la Universalaj Kongresoj, kiujn Zamenhof kaj lia edzino ĉeestis ĉiun jaron. Ambaŭ periodaĵoj publikigis liajn kongresajn paroladojn.