Сяргей БЕЛАЯР
ЖАЛЕЗНЫ ВОЎК
ГОД 1314-ы АД НАРАДЖЭННЯ ХРЫСТОВА
Першым прыйшоў боль — рэзкі, нясцерпны. Ён літаральна разрываў на часткі. Здавалася, усё цела было прасякнута сотмямі вострых распеленых іголак. якія прымушалі сэрца біцца гулка і часта. Боль зашкальваў, біў праз край, ліўся халодным ліпкім потам праз кожную пору змардаванай чалавечай плоці. Хацелася выць і крычаць, але бязвольныя вусны не падпарадкоўваліся, імгненна спыняючы ўсе спробы выціснуць з горла хоць нешта падобнае да асэнсаванай гаворкі.
Янка з цяжкасцю расплюшчыў пацяжэлыя павекі. Крывава-чырвоная заслона, што плыла перад вачыма, паступова знікла, але палонны яшчэ доўга не мог сфакусіраваць погляду, які блукаў па прапахлым крывёю і страхам халодным засценку, нібы позірк юродзівага. Калі зрок прыйшоў у норму, Янка ўбачыў перад сабой апранутага ва ўсё чорнае манаха, які спачувальна глядзеў на яго.
— Ну што, чарнакніжнік, апрытомнеў? — святар усміхнуўся, нібы ўгледзеўшы старога знаёмага, з якім не бачыўся шмат гадоў. Бялёсыя вусны юрліва расцягнуліся, агаляючы два шэрагі гнілых зубоў, што тырчалі няроўнымі пянькамі. Манах прамяніўся лагоднасцю і клопатам, але чорныя як смоль вочы заставаліся халоднымі і змярцвелымі. — Будзеш казаць ці не? — служыцель Хрыста падышоў да Янкі, агарнуўшы яго смуроднай хваляй даўно нямытага цела.
Словы даносіліся да змучанага бясконцым катаваннем чалавека нібыта праз тоўсты слой саломы, губляючы ўкладзены ў іх сэнс ужо напаўдарозе да палоннага. Янка паспрабаваў паварушыцца. Безвынікова. Жалезныя абручы надзейна прыхапілі запясці, намёртва прыкаваўшы палоннага да халоднай кладкі цаглянай сцяны. Вязень вісеў на выцягнутых руках, не дастаючы босымі нагамі да ўтрамбаванай падлогі цямніцы ўсяго на палову далоні.
— Кажы, язычнік! — загадаў манах.
Янка ў адказ толькі незразумела ўтаропіўся на святара. Дзесьці за спінай манаха корпаўся другі чалавек, мяркуючы па ўсім, кат, які дзелавіта варушыў нейкія жалязякі. Цягнула гарачынёй распаленага металу.
Непаслухмянымі вуснамі, з цяжкасцю пракаўтнуўшы ломкі ком смагі, палонны выціснуў: «Піць... »
— Пакайся, грэшнік! — святар паднёс да твару Янкі залаты крыж, заціснуўшы ніжнюю перакладзіну трыма пальцамі. — Пакайся — і будзе вада...
Вязень паўтарыў: «Піць... »
Манах, які прывык да цудоўнага ўплыву крыжа на ведзьмакоў і ўсякую нечысць, спачатку збянтэжыўся. Але паўза доўжылася нядоўга — святар апусціў крыж, бразнуўшы ланцужком, а затым уважліва паглядзеў у вочы Янкі, нібыта імкнучыся пракалоць таго наскрозь.
— Хочаш піць? Тады пакайся...
— У чым? — ледзьве змог вымавіць палонны, з цяжкасцю варочаючы распухлым ад смагі языком.
Янкава пытанне збянтэжыла манаха. Святар нават адкрыў рот і вылупіў вочы, здзіўляючыся нахабству паганца. Здавалася, служыцель царквы вось-вось лопне ад абурэння...
Неяк зладзіўшы з раздражнёнасцю, манах вымавіў:
— Пакайся ў сваіх грахах, чарнакніжнік, і Гасподзь наш Ісус Хрыстос змілуецца над табой! Ён даруе табе, як калісьці дараваў Адаму, падбухторанаму жонкай сваёй Евай да пакаштунку забароненага плода з дрэва пазнання дабра і зла. Ён даруе табе, як многім сотням іншых да цябе і пасля цябе!
Вязень скрывіўся — ці то ад болю, ці то ад агіды — і ў чарговы раз папрасіў: «Піць... »
Святар, зломлены ўпартасцю Янкі, не вытрымаў і падаў знак кату: напаі. Бугай павольна ўзяў коўш, зачарпнуў вады і паднёс да вуснаў палоннага. Янка, душачыся ад агіды, стаў сквапна глытаць цёплую, прапахлую гніллю ваду.
— Дастаткова! — загадаў манах, і кат адвёў коўш, расплюхаўшы рэшткі каламутнай вады сабе на кашулю. — Цяпер ты прызнаешся? — ласкава спытаў святар.
— У чым мяне абвінавачваюць, хрысціянін?
— А ты не ведаеш? — манах здзіўлена ўзняў бровы. Некалькі імгненняў твар святара быў шчыра здзіўленым, а потым рэзка ператварыўся ў выскаленую маску. — Твой воўк, чарнакніжнік, за мінулую сядміцу забіў шасцярых. Ці ты забыўся? Тады я магу дапамагчы табе ўспомніць!
Манах кіўнуў, і мучыцель, абматаўшы руку бруднай анучай, выцягнуў з купкі вуглёў, што палалі ў пакрытым маршчынамі глыбокіх расколін ачагу, распалены дабяла металічны прут.
— Будзеш гаварыць? — служыцель Хрыста ўсміхнуўся, бачачы, як палонны пакрываецца потам. Кат паднёс распаленае жалеза да твару Янкі, з задавальненнем назіраючы, як па целе вязня прабегла сутарга і ён паспрабаваў вырвацца з ланцугоў. Куды там... Кавалі сваю справу ведалі...
I Янка ўспомніў...
Забыццё, выкліканае доўгімі пакутлівымі катаваннямі, саступіла месца малюнкам нядаўняга мінулага, якія ўяўлялі сабой шэраг жорсткіх забойстваў. У памяці ўсплылі раз’юшаныя твары звар’яцелых сялян, якія ўварваліся ў зямлянку; кароткая схватка, якая скончылася тым, што сяляне паднялі яго ваўка на вілы; вогнішча з кніг; і пачуццё безвыходнасці, памножанае на горыч страты адзінага сябра...