Ён і не ведаў, што ёсць такія павукі. Так разумна выкарыстаць замест павуціны лямпу. Плетучы павуціну, астаецца толькі чакаць, каб хто-небудзь папаўся ў яе, а з лямпаю ахвяру можна самому завабіць. Патрэбна толькі прыдатная крыніца святла. У прыродзе, на жаль, яе няма. Месяц ці лясныя пажары наўрад ці падыдуць на гэта. He выключана, што гэты павук — прадстаўнік нейкага новага віду, які выпрацаваў свае інстынкты, эвалюцыянуючы ўслед за чалавекам... Тлумачэнне, напэўна, неблагое... Але як тады растлумачыць, што святло прываблівае матылькоў?.. Матылькі — не тое, што павукі, наўрад ці святло лямпы спрыяе іх зберажэнню. Аднак з’ява гэтая ўзнікла зноў жа пасля таго, як паявілася штучнае святло. Доказам можа служыць хоць бы тое, што матылькі не сабраліся ў чароды і не паляцелі да месяца.
Было б яшчэ зразумела, калі б падобным інстынктам валодаў нейкі адзін від насякомых. Але ж ён агульны ўсім матылькам, якіх налічваецца тысяч дзесяць відаў. Значыць, гэта нейкі пэўны, нязменны закон. Сляпое, шалёнае трапятанне крылаў, выкліканае штучным святлом. Патаемная сувязь паміж святлом, павукамі і матылькамі... Калі закон можа выяўляцца так неразумна, дык у што ж тады верыць?
Мужчына заплюшчыў вочы... Паплылі мутныя блікі...
Калі ён выцягваў руку, каб схапіць іх, яны пачыналі мітусіцца і знікалі... Быццам цені шпанскіх мушак на пяску...
Яго разбудзіў плач.
— Чаго плачаш?
Жанчына, стараючыся схаваць збянтэжанасць, паспешна паднялася.
— Даруйце... Хацела згатаваць вам чаю...
Яе здушаны голас, змочаны слязамі, азадачыў мужчыну. Калі яна нагнулася і стала распальваць у печцы, яе спіна неяк дзіўна ўздрыгвала, і ён доўга не мог зразумець, у чым справа. Разумеў ён слаба, быццам вяла перагортваў старонкі заплеснелай кнігі. Але добра яшчэ, што мог перагортваць старонкі. Нечакана яму стала нясцерпна шкада сябе.
— He выйшла...
— Ага...
— I так па-дурному ўсё правалілася.
— Але ж нікому не ўдавалася... ні разу яшчэ...
Яна гаварыла праз слёзы, але ў яе голасе гучалі ноткі ўпэўненасці, быццам яна апраўдвала і растлумачвала яго правал. Што ні кажы — жаласлівае спачуванне. Было б дужа несправядліва не адгукнуцца на яго.
— Шкада ўсё-такі... Я ўжо вырашыў, калі ўдасца ўцячы, адразу куплю і прышлю табе прыёмнік...
— Прыёмнік?
— Ты ж даўно хацела яго.
— Ды нічога, не трэба... — Жанчына гаварыла нясмела, быццам прасіла прабачэння. — Калі я добра папрацую, змагу і тут купіць. Калі ў растэрміноўку, дык на першы ўзнос грошай хопіць, напэўна.
— Ведама, калі ў растэрміноўку...
— Калі вада нагрэецца, памыемся?
Раптоўна ў ім паднялася туга, шэрая, як світанне. Трэба залізваць раны адно аднаму. Але калі бясконца залізваць раны, якія не зажываюць, дык ад языка нічога не астанецца.
— Ну добра, не трэба суцяшаць... Жыццё не такая штука, каб пражыць яго на суцяшэннях... Там сваё жыццё, тут — сваё, і заўсёды здаецца, што чужое жыццё саладзейшае... Самае агіднае — думаць: што, калі жыццё будзе вось так ісці?.. Што гэта за жыццё? Гэтага ж ніхто не ведае... Эх, лепей быць да горла заваленым працаю і не думаць пра ўсё гэта...
— Памыемся?..
Жанчына сказала гэта нібыта дзеля таго, каб падбадзёрыць яго. Мякка, ласкава. Мужчына паволі стаў расшпільваць гузікі ў рубашцы, здымаць штаны. Ён увесь, з ног да галавы, быў укрыты пяском. (Што робіць цяпер тая, другая?) Усё, што было да ўчарашняга дня, здавалася далёкім мінулым.
Жанчына пачала намыльваць ручнік. ЧАСТКА ТРЭЦЯЯ
28
Кастрычнік.
За дзень лета, якое ўсё яшчэ не хацела адыходзіць, так распальвала пясок, што босы на ім і пяці мінут не прастаіш. А як толькі садзілася сонца, золкі холад пранікаў праз дзіравыя сцены, і, перш чым распаліць агнішча, даводзілася сушыць адсырэлы попел. Раніцаю і вечарам, калі не было ветру, з-за рэзкіх скачкоў тэмпературы падымаўся туман, які нагадваў мутную рэчку.
Мужчына змайстраваў за хатаю сіло, каб лавіць варон. Ён назваў яго «Надзея». Яно было простае, з улікам уласцівасцяў пяску. Ён выкапаў глыбокую яму і ўкапаў туды бочачку. Трыма кліночкамі, велічынёю з запалку, замацаваў вечка, крышку меншае за бочачку. Да кожнага кліночка прывязаў тонкую нітку. Ніткі працягваліся цераз дзірачку ў цэнтры вечка, прывязваліся да дроціка звонку. На кончык дроціка ён насаджваў нажыўку — вяленую рыбу. Усё прыстасаванне старанна засыпаў пяском, пакінуўшы звонку толькі нажыўку ў невялікай пясчанай выемцы. Як толькі варона схопіць нажыўку, адразу злятаюць кліночкі, вечка падае ў бочачку на дно і адбываецца пясчаны абвал; варона жывая пахавана... Выпрабаваў некалькі разоў сваё прыстасаванне. Дзейнічала яно спраўна... Яму ўжо добра бачылася няшчасная варона, так хутка засыпаная пяском, што нават крыламі не паспела махнуць.