Але раптам мяне ахапіла няпэўнасць — можа, я пераблытаў пласцінкі ці прайгравальнік сапсаваны? Вельмі ж перакрыўленая мелодыя. Такога Баха я яшчэ ніколі не чуў. Калі Бах — дык бальзам, выліты на душу. А тое, што я пачуў, не было ні бальзамам, ні атрутаю, а проста нейкім камяком гліны. Гэта было нешта бяздумнае і дурное, усе да аднае фразы здаваліся мне выкачанымі ў пыле, прытарнымі ледзянцамі.
Гэта здарылася якраз у той час, калі ты з двума кубачкамі чаю ўвайшла ў пакой. Я нічога не сказаў, і ты, відаць, падумала, што я акунуўся ў музыку. Ты адразу ціхенька выйшла. Значыць, я звар’яцеў! I ўсё роўна я не мог паверыць у гэта... Няўжо знявечаны твар можа ўплываць на ўспрыманне музыкі?.. Колькі я ні ўслухоўваўся, уціхамірны Бах не вяртаўся, і мне не аставалася нічога другога, як думаць іменна гэтак. Устаўляючы цыгарэту ў шчыліну між бінту, я нервова пытаўся сам у сябе, ці не страціў я яшчэ чаго разам з тварам. Мая філасофія твару вымагала, здаецца, карэннага перагляду.
Потым, нібыта з-пад ног раптам выслізнула падлога часу, я акунуўся ва ўспаміны трыццацігадовай даўнасці. Выпадак, пра які я з таго часу ні разу не ўспамінаў, раптам ажыў, рэльефна, нібыта каляровая гравюра. Усё адбылося праз тыя накладныя валасы старэйшае сястры. Цяжка растлумачыць чаму, але гэтыя валасы здаваліся мне нечым невыказна непрыстойным, амаральным. Аднойчы я ціхенька ўкраў іх і ўкінуў у агонь. Але мама неяк дазналася пра гэта. Яна прыняла мой учынак вельмі блізка да сэрца і ўчыніла допыт. I хоць мне здавалася, што я зрабіў правільна, калі мяне пачалі дапытваць, я не ведаў, як лепей адказаць, і стаяў разгублены, чырвоны. Не, калі б я паспрабаваў, дык змог бы, безумоўна, адказаць. Але мне здавалася, што нават гаварыць пра гэта — брыдка, гідлівасць звязала мне язык... Ну і калі замяніць словы «накладныя валасы» словам «твар», дык стане зразумела, чаму невыноснае ўнутранае напружанне так супала з пустым гучаннем разбуранага Баха.
Калі я спыніў пласцінку і выбег з кабінета, быццам за мною гналіся, ты выцірала шклянкі, што стаялі на стале. Тое, што адбылося далей, было такім нечаканым выбухам, што цяпер не магу я ўзнавіць у памяці, як усё гэта здарылася. Сутыкнуўшыся з тваім процідзеяннем, я змог нарэшце цалкам зразумець, што значыць маё становішча. Праваю рукою я абхапіў цябе за плечы, а леваю паспрабаваў залезці пад спадніцу. Ты закрычала і раптам ускочыла. Крэсла адляцела ўбок, шклянка ўпала на падлогу і разбілася.
Ухапіўшыся за паваленае крэсла, мы, не дыхаючы, застылі адно проці аднаго. Мае дзеянні папраўдзе маглі здацца вельмі грубымі. Але я знаходзіў ім нейкае апраўданне. Гэта была адчайная спроба адным намаганнем вярнуць тое, што я пачаў траціць праз знявечаны твар. З таго ж часу, калі гэта здарылася, фізічнае блізкасці між намі не стала. Хоць тэарэтычна я прызнаваў, што твар мае падпарадкавальнае значэнне, але ўсё ж пазбягаў зірнуць сабе проста ў твар, абыходзіў гэта. Я быў загнаны ў куток, і ў мяне не аставалася другога выйсця, як кінуцца ў лабавую атаку. Відаць, сваім учынкам я хацеў даказаць, што бар’ер, пастаўлены паміж намі маім тварам, прывідны, што яго няма.
Але і гэтая спроба нічога не дала. Адчуванне твайго лона, быццам прыцярушанага алебастравым пылам, да гэтага часу паколвае варушлівымі агеньчыкамі ў кончыкі маіх пальцаў. У горле ў мяне, быццам пучок асцюкоў, засеў хрыплы крык. Я хацеў нешта сказаць. Мне хацелася многа чаго сказаць... Але я не мог вымавіць ні слова. Апраўданне?.. Шкадаванне?.. А можа, абвінавачанне? Трэба было выбраць нешта з гэтага, але зрабіць выбар я, здаецца, ужо не паспяваў. Чым апраўдвацца ці шкадаваць, дык лепей ужо выветрыцца, як дым. Калі б выбраў я абвінавачанне, дык я скрамсаў бы твой твар, і ты стала б на мяне падобная ці яшчэ страшнейшая. Раптам ты заплакала наўзрыд. Гэта быў жаласны, няўцешны плач, падобны на бурчанне паветра ў кране, з якога перастала цячы вада.
Раптам у мяне на твары правалілася глыбокая дзірка. Яна была такая глыбокая, што яе не запоўніла б нават усё маё цела. Аднекуль прасачылася вадкасць, падобная на гной з гнілога зуба, і забомкала кроплямі. Смурод, што суправаджаў гэты гук, разліўшыся па пакоі, падымаўся адусюль: з абшыўкі крэслаў, з адзежнае шафы, з ракавіны, з выцвілага, заседжанага мухамі абажура. Трэба было нешта рабіць — мне захацелася спыніць гэтую пародыю на гульню ў хованкі, у якой няма ад каго хавацца.
Адсюль быў толькі адзін крок да майго плана зрабіць маску. У тым, што паявілася такая ідэя, не было ніякага дзіва. Пустазеллю даволі лапіка зямлі і кроплі вільгаці. Не беручы блізка да сэрца, не надаючы гэтаму сур’ёзнага значэння, на другі дзень, як і планаваў, я стаў праглядаць загалоўкі ў ранейшых навуковых часопісах. Патрэбны мне артыкул пра штучныя органы з пластыку павінен быў быць недзе ў летніх нумарах за пазалеташні год. Напраўду, я хацеў зрабіць пластыкавую маску і прыкрыць ёю дзіркі на твары. Паводле аднае тэорыі, маска служыць не простым заменнікам, а выразнікам вельмі метафізічнага жадання змяніць сваё аблічча на нейкае другое, якое перавышала б сваё. Я таксама не мысліў катэгорыямі рубашкі і штаноў, якія можна мяняць, калі захочацца. Не ведаю, як зрабілі б старажытныя людзі, якія пакланяліся ідалам, ці хлопцы, у якіх пачынаецца пара полавай спеласці, я дык не збіраўся класці маску на алтар свайго другога жыцця. Колькі б ні было твараў, я павінен быў аставацца самім сабою. Маленькаю «камедыяй масак» я спрабаваў толькі запоўніць здоўжаны антракт у маім жыцці.