Вельмі нават нядрэнная проза. І не толькі дакументальная, але, здаецца, і мастацкая.
А гэта ўжо пра пачуцці бацькі-зэка: «Пакуль даехалі да Віцебска, надвор’е сапсавалася, стала хмарна, пайшоў дождж, задуў халаднаваты вецер. Настрой яшчэ больш пагоршыўся. Высадзілі з вагонаў, пастроілі ў шарэнгі і стаялі так пад дажджом больш дзвюх гадзін: зняволеныя — гэта ўжо не людзі, усё вытрымаюць.
Гаўрыла стаяў зусім прамоклы і думаў: чаму так цяжка народу беларускаму заўсёды было на такой цудоўнай прыгожай зямлі? Чаму беларусы, у якіх такая багатая гісторыя, не могуць пабудаваць самастойную дзяржаву? Чаму беларусы, якія далі свету так многа славутых імён, не могуць адстаяць беларушчыну, а больш служаць то аднаму, то другому суседу? Чаму такі працавіты, добры і таленавіты народ застаецца зусім абяздоленым? Чаму беларусам, якія так любяць сваю зямлю, часта зусім няўтульна жыць у родным краі, чаму іх тут крыўдзяць і яны ніяк не могуць дасягнуць таго, каб “людзьмі звацца”?»
Гэтыя пачуцці, вельмі істотныя для разумення асобы і жыццёвага лёсу Гаўрылы Гарэцкага, кроўна блізкія і самому аўтару аповесці. Пра тое пераканальна гаворыць, апрача ўсяго іншага, і ягоная кніга «Шляхам адраджэння». Яна, як падкрэслена ў анатацыі, увабрала ў сябе роздум Радзіма Гаўрылавіча «пра нацыянальнае адраджэнне Беларусі, становішча беларускай мовы, развіццё культуры, навукі, адукацыі, успаміны і нарысы пра дзеячаў літаратуры, мастацтва і навукі».
Памер кнігі — каля 12 друкаваных аркушаў. І ўсе яны маюць высокую інфарматыўнасць, характэрную для сапраўднага вучонага. Цікавыя звесткі ўражваюць амаль у кожным артыкуле. З кнігі «Шляхам адраджэння» чытач даведаецца, напрыклад, пра такое: «Беларусы, як тыя камяні, раскіданы па ўсёй зямлі. Па колькасці насельніцтва яны займаюць другое ці трэцяе месца ў многіх краях і абласцях Саюза [былога]: Латвіі, Карэліі, Прыморскім краі, Амурскай, Архангельскай, Калінінградскай, Белгародскай, Калужскай, Курскай, Ленінградскай, Маскоўскай, Мурманскай і іншых. Усіх беларусаў па-за межамі рэспублікі больш за 2 мільёны. Не менш іх і за межамі Саюза. А колькі былых беларусаў ужо не лічаць сябе беларусамі!» У другім месцы падкрэсліваецца: «Цяпер беларусы расселены па ўсіх кантынентах Зямлі. Калі б беларусы натуральна жылі на сваёй этнічнай тэрыторыі ды не разбуральныя войны, у выніку якіх гінулі кожны чацвёрты, трэці, а то і другі чалавек, то цяпер было б 25—30 млн беларусаў».
Натуральнаму жыццю беларусаў, слушна сцвярджаецца ў кнізе, страшэнна пашкодзіў бальшавіцкі таталітарызм: «Бальшавікі пайшлі на самы жорсткі этнацыд і генацыд, разбурылі этнічнае ядро беларускай нацыі шляхам прымусовай індустрыялізацыі, гвалтоўнай калектывізацыі і раскідвання народаў па тэрыторыі велізарнай імперыі, часткова знішчылі беларускую нацыянальную эліту, а рэшту народа падавілі».
Наконт частковага знішчэння нацыянальнай эліты сказана, як мне здаецца, не зусім дакладна. Наша эліта, яе самая актыўная нацыянальна свядомая праслойка была вынішчана капітальна, амаль поўнасцю, прынамсі ў 1930-я гады. Адны пісьменніцкія шэрагі як былі прарэджаны! Вынішчаліся нават тыя пісьменнікі, якія ва ўсім падтрымлівалі ўладу, захоплена, з вялікім энтузіязмам прапагандавалі камуністычныя погляды. А колькі людзей з нацыянальнай эліты апынуліся ў выгнанні! На гэты конт Радзім Гарэцкі піша: «Амаль з кожнага пакалення беларусаў за апошнія два стагоддзі найбольш ініцыятыўныя, адукаваныя, свядомыя асобы, патрыёты Бацькаўшчыны сталі выгнаннікамі са сваёй зямлі. Гэтыя нашы страты на пакутлівым гістарычным шляху моцна аслабілі генафонд нацыі».
Велізарную шкоду ўсёй беларускай справе прынесла страта сапраўднай дзяржаўнай незалежнасці, свайго нацыянальнага суверэнітэту. Існаванне БССР, створанай бальшавікамі, па сутнасці, вымушана, у процівагу БНР, вядома, неяк падтрымлівала хоць бачнасць нацыянальнага жыцця. Але ж усе прынцыповыя справы вырашаліся тады ў Маскве. І дастаткова было яе дыктатарам кіўнуць пальцам, каб у нас паляцелі тысячы галоў самых свядомых патрыётаў.
Выдатна ведаючы пра ўсё гэта праз лёс самых блізкіх людзей, Радзім Гарэцкі настойліва паўтарае, што нацыянальнае адраджэнне павінна быць комплексным, як ён кажа, інтэгральным і абавязкова ўключаць у сябе аднаўленне нацыянальнага суверэнітэту, стварэнне на справе незалежнай беларускай дзяржавы, якая абараняе ў першую чаргу інтарэсы ўласнага народа, кіруецца нацыянальнай ідэяй: «Мы можам адрадзіцца толькі пры ўмове комплекснага вырашэння ўсіх задач, адраджаючы адначасова дзяржаўнасць, эканоміку, духоўнасць».