І ўжо як квінтэсэнцыя матываў суму і журбы ўспрымаецца «Ліст дваццаць пяты», з якога падаю дзве апошнія страфы:
Мы не жывем —
Мы толькі жнем журбу,
Цапамі нашай памяці
Малоцім.
Зажураныя,
Ў неба шлем мальбу.
Мяхі журбы
Даем свайму гарбу
І час наш блоцім.
І кожны з нас
Журбу ў сабе нясе.
Дубам журба
Маланкай крышыць кроны.
І тоіцца
Журба ў жывой красе.
Журбою пахнуць
Словы нашы ўсе,
Наш хлеб надзённы.
Перабольшванне? Празмернае згушчэнне фарбаў? Як сказаць. Пісаў некалі і Янка Купала:
Бываюць хвілі горкіх жаляў,
Душа і ные і баліць;
Агонь пякельны грудзі паліць,
І нечым той агонь заліць.
У гэткай хвілі цяжкай, труднай
Нямілым робіцца жыццё,
Пракляў бы цэлы свет злалюдны
І сэрца роднага біццё.
Пракляў бы свет і быт, і долю,
Усё б на лес сухі паслаў,
І даў бы думам спаць уволю
І сам бы спаў, навекі спаў.
Душа чалавечая ў залежнасці ад канкрэтных акалічнасцей праяўляе сябе па-рознаму. Бывае яна і зняверанай. І тады крычыць ад болю, скрухі, жыццёвай неўладкаванасці, а то і сумуе ад усведамлення абмежаванасці зямных дзён чалавека. А ў выніку нараджаюцца такія няўмольныя па сваёй неаспрэчнасці радкі, як у Максіма Багдановіча: «Шмат у нашым жыцці ёсць дарог. // А вядуць яны ўсе да магілы».
Рыгор Барадулін яўна пераклікаецца з Багдановічам у «Лісце дваццаць першым»:
Жыццё не азіраецца ніколі,
Ідзе ды йдзе дарогаю адной.
І да магілы за яго спіной
Ты блізішся ці шпарка, ці паволі.
Пераклічка, магчыма, і незнарочыстая, міжвольная, але зразумелая і натуральная: чым больш жыве чалавек, чым горш ён сябе пачувае, тым часцей яму даводзіцца задумвацца пра непазбежны скон.
У Барадуліна каталізатарам адпаведнага настрою, акрамя саліднага ўзросту (сёмы дзясятак размяняны), была і бальнічная палата, у якай верш ствараўся. І ўсё той жа сум па сябру-выгнанніку працаваў у гэтым кірунку.
Матыў вымушанага расстання з Радзімай таксама займае ў кнізе вельмі істотнае месца, становіцца адной з яе галоўных дамінант. І тэма Радзімы набывае розныя павароты. Тут ёсць і сцвярджэнне, што для роднага краю нялішні кожны яго сын, бо нават самы слабы, нягеглы з іх можа ўрэшце зрабіць нешта карыснае для Радзімы. У бітве з прышэльцамі і аб яго, недалужнага, хоць крыху «варожы затупіцца меч» («Ліст трэці» з Менску).
Не менш трапна выказана думка, што і няўдзячная Радзіма застаецца дарагой для сапраўднага патрыёта:
І выгнанец
Хоча на радзіму,
Хоць счужэлую,
Але сваю.
Зябка ў сцюжу
Коміну без дыму,
Без гнязда
Самотна салаўю...
(«Ліст трынаццаты» з Вушачы)
І ўжо як апафеоз Радзіме гучыць «Ліст шаснаццаты» з Менску, дзе слова паэта даводзіць, што страта Радзімы — найбольшая бяда, бо там, на Радзіме, застаецца ўсё самае дарагое. Там «і камень, як падушка пухавая», і «мароз цяплейшы ў роднай старане», у ёй і «хмара з граду здасца хлебам з соллю». Так асэнсоўваецца горыч вымушанага ад’езду Быкава з Беларусі.
Але зрэдку ў барадулінскіх пасланнях сябру пракідаюцца і мажорныя ноты. Адзін з вершаў мажорнай танальнасці — «Ліст чатырнаццаты» з Менску, напісаны з нагоды Вялікадня. Некалькі разоў паўтораны радок «Хрыстос Уваскрос!» успрымаецца тут як знак надзеі на лепшае і для нас, беларусаў. Пробліск надзеі бачыцца і ў «Лісце дваццаць чацвёртым», дзе сцвярджаецца, што цяперашні народ-натоўп, у якім бракуе душ, годных «для добрых дзей», вечна не будзе такім. Ён мусіць абудзіцца. І тады «выясніцца сонца, дзень настане» інакшы, нежурботны.
Пробліскі светлага настрою і радасці заўважаюцца з розных лістоў пра «вясёлага бацьку, шчаслівую маму», пра памятныя імгненні маленства, пра «багоўку» (божую кароўку), якая ўспрымаецца як «кропелька вясёлкі», пра яблычны спас і іншыя ўжо ва ўсякім разе не змрочныя жыццёвыя рэаліі.
Ды і размова пра непазбежнае завяршэнне чалавечага жыцця магільным грудком у Барадуліна вядзецца ў большасці выпадкаў без прыкметнага надрыву, з філасофскай разважлівасцю, хоць, вядома ж, «гадоў сваіх незваротных шкода».
Барадулінская лірыка ўвогуле звычайна мае значную філасофскую заглыбленасць. Выразна праяўляецца гэтая асаблівасць і ў «Лістах у Хельсінкі». Як даволі яскравы ўзор філасофскай насычанасці верша можна згадаць хоць бы «Ліст сёмы» з Менску:
Час знянацку змесціцца ў зярнятку