І ўжо з відавочнай захопленасцю выказаўся пра творы Наварыча імпульсіўны Аляксей Карпюк. «Словам пра талент» назваў ён свой уступны артыкул да кнігі «Рабкова ноч» і ў азарце пахвалы паставіў маладога празаіка адразу ў шэрагі класікаў: «Каб старонняму чалавеку зачытаць асобныя старонкі з гэтай кнігі, то ён хутчэй за ўсё сказаў бы, што напісаў іх Прышвін ці ранні Шолахаў». Канечне ж, гэта перабольшанне. Яно відавочнае і ў наступнай Карпюковай заяве: «Месцамі па сіле эмоцый і апісальнасці ў Алеся Наварыча так па-майстэрску пададзены матэрыял, што не можаш прыпомніць аналага ў беларускай літаратуры». Выходзіць, што Наварыч ужо ў першых апавяданнях і аповесцях паказаў сябе большым майстрам празаічнага слова, чым Якуб Колас, Іван Мележ, Іван Шамякін, Васіль Быкаў, Іван Навуменка, Уладзімір Караткевіч, якія здабылі шырокае прызнанне не толькі ў Беларусі яшчэ да таго, як Наварыч узяўся за пісьменніцкае пяро.
Аднак мушу сказаць, што ў прадмове А. Карпюка да зборніка «Рабкова ноч» ёсць і зусім слушныя назіранні. Так, А. Карпюк цалкам меў рацыю, калі падкрэсліваў, што «ў Алеся Наварыча тэкст уражвае трапнасцю дэталяў, каларытам намаляваных вобразаў і самабытным апісаннем сітуацый, у якія трапляюць яго героі».
Гэтыя вельмі прывабныя рысы пісьменніцкага стылю ніколькі не страчаны аўтарам і ў гістарычным рамане «Літоўскі воўк», твор, за які Алесь Наварыч ужо атрымаў спецыяльную прэмію Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.
Раман па-свойму адлюстроўвае і працягвае характэрную тэндэнцыю часу — абуджэнне цікавасці да жыцця нашых продкаў, да гістарычных каранёў беларусаў. Знакавай фігурай тут стаў, канечне ж, Уладзімір Караткевіч, які рашуча сцвярджаў, што выхоўваць гонар нацыі ў вялікай ступені дапамагае гістарычная проза, найперш такі яе жанр, як раман. «Без гістарычнага рамана, гістарычнай літаратуры ўвогуле не можа абудзіцца нацыя, бо няма нацыі без пачуцця гістарызму, без спакойнага гонару за сябе і проста самапавагі, без веры ў тое, што яна ёсць, яна непераходзячая сталая вечная каштоўнасць вечнага чалавецтва і па ўсіх гэтых прычынах павінна жыць, жыць дзейсна і велічна, ведаючы сабе цану і ў дрэнным, і ў вялікім», — з прарочай упэўненасцю разважаў выдатны пісьменнік.
Вядома, у нас і да Караткевіча былі пэўныя спробы ў галіне гістарычнай прозы. Даследчыкі звычайна называюць аповесць «Адвечнае» Б. Мікуліча і рускамоўны раман «Георгій Скарына» М. Садковіча і Е. Львова. Можна прыгадаць таксама, што яшчэ ў першых варыянтах «Мінскага напрамку», тых, што ствараліся ў 1947—1953 гадах, І. Мележ звярнуўся да гістарычнай асобы генерала арміі І. Д. Чарняхоўскага, які ў час вызвалення Беларусі ад гітлераўцаў камандаваў войскамі Трэцяга Беларускага фронту. Праўда, больш разгорнуты паказ Чарняхоўскага зроблены ўжо ў значна пазнейшым варыянце кнігі, які датуецца 1967—1973 гадамі. А ў другім рамане з «Палескай хронікі» — «Подыху навальніцы», які пісаўся ў 1961 — 1965 гадах, Мележ намаляваў вобразы такіх гістарычных асоб, як Чарвякоў і Галадзед. Гэтая кніга друкавалася ў перыёдыцы на працягу 1964—1965 гадоў, асобным выданнем выйшла ў 1966 годзе.
Тады Караткевічавы творы з гістарычнай тэматыкай былі ўжо добра вядомымі, бо ён зрабіў свой рашучы прарыў у беларускай гістарычнай прозе яшчэ на самым пачатку 60-х гадоў — яго аповесць «Сівая легенда» друкавалася ў «Полымі» ў 1961 годзе. Тады ж апублікавана аповесць «Цыганскі кароль». Затым пайшлі ўдруку раман з гістарычнымі рэмінісцэнцыямі «Леаніды не вернуцца на зямлю» (пазнейшая назва — «Нельга забыць»), напісаная яшчэ ў 1958 годзе аповесць з гістарычнай асновай «Дзікае паляванне караля Стаха», якая хутка пасля публікацыі зрабілася класічным беларускім дэтэктывам, ключавы ў гістарычнай прозе пісьменніка раман у дзвюх кнігах пра паўстанне Кастуся Каліноўскага «Каласы пад сярпом тваім» (1968), а яшчэ па-філасофску заглыбленая аповесць «Ладдзя Роспачы», раманы «Хрыстос прызямліўся ў Гародні» і «Чорны замак Альшанскі». Гэта настолькі важкі ўнёсак у нашу гістарычную прозу, што пераацаніць яго немагчыма.
Пад магутным уздзеяннем Караткевіча ў нас паявілася цэлая кагорта прадстаўнікоў гістарычнай прозы. Сярод іх — Б. Сачанка з яго аповесцямі «Англіцкая» сталь» і «Дыярыуш Мацея Белановіча» (1973), Л. Арабей, якой належаць аповесці пра Цётку «На струнах буры» (1967) і «Стану песняй» (1977). З пачатку 1970-х гадоў стала друкаваць гістарычную прозу В. Іпатава, якая цяпер цалкам пераключылася на гэтую тэматыку. А яшчэ ж нельга не згадаць Л. Дайнеку і Г. Далідовіча, А. Лойку і В. Коўтун, Э. Ялугіна і А. Мальдзіса, К. Тарасава і В. Чаропку, 1983-м годам датуецца гістарычная аповесць пра Ф. Багушэвіча «Пры апазнанні — затрымаць» ужо нябожчыка В. Хомчанкі. Натхнёна працуе на гэтай дзялянцы гісторык па адукацыі У. Арлоў.