JĘZYK ANGURPIAQ
Każdy badacz tego języka odkryje szybko, jak niewiele określonych dźwięków się nań składa. Z tego względu może się początkowo wydawać bardzo prosty, lecz dalsze badania odsłaniają jego bogactwo i złożoność.
Dla mówiących marbakiem trudne jest odróżnienie głoski k od głoski q. la druga jest wymawiana przy języku znacznie mocniej cofniętym. Dla tych, dla których angurpiaq nie jest językiem ojczystym, najbliższym odpowiednikiem tej głoski byłoby — rk.
Istnieją również dwie odmienne postacie l, dźwięczna i bezdźwięczna. Aby zaznaczyć tę ważną różnicę, forma bezdźwięczna jest zapisana tu jako — dl lub — rl.
Kłopoty językowe nie dotyczą tylko jednej strony. Angurpiaq mieli kłopoty z niektórymi dźwiękami marbaku, uważali je za niemożliwe do wymówienia. Na przykład zamiast Armun mówili „Ar-ramun”, zamiast Harl „Harral” i tak dalej.
Jedną z najciekawszych cech tego języka jest to, iż składa się on wyłącznie z rzeczowników i czasowników. Stanowią one początek każdego słowa. Do tego rdzenia doczepiane są liczne wrostki, które z kolei mogą łączyć się z sobą na różne sposoby. Powstają dzięki temu wyrazy-zdania. Na przykład:
qingik — dom
qingirssuak — duży dom
qingiliorpoq — on buduje dom
qinqirssualiorpoq — on buduje duży dom
qinqirssualiorfilik — człowiek może zbudować duży dom
i tak dalej, praktycznie bez końca.
Należy koniecznie zaznaczyć zasadę dokładania z prawej. Jesteśmy przyzwyczajeni do konstrukcji rozrastających się z lewej strony, takich jak:
dom
ten dom
ten duży dom.
Dla kogoś używającego jednego z tych systemów staje się on „naturalny”, co znacznie utrudnia nauczenie się nowego porządku.
Oprócz wrostków, rzeczowniki i czasowniki mają także przyrostki. Używane są one do przekazywania przypadka, osoby czy trybu. Czasowniki mogą się znajdować w trybie wskazującym, pytającym, łączącym podrzędnie, życzącym, łączącym współrzędnie czy stać w bezokoliczniku. Jako ich przykład weźmiemy „lubić”, w bezokoliczniku mające postać „alutora”.
alutoroq — on lubi
alutorut — ona lubi
alutorauk — czy on lubi?
alutorassuk — czy oni lubią?
alutorliuk — niech polubią (tryb życzący)
alutorlissuk — może polubią
alutorpagit — może lubić (trym łączący podrzędnie)
alutorpatigik — mogą lubić
Choć marbak i angurpiaq nie są z sobą spokrewnione językoznawczo, to występuje między nimi pokrewieństwo strukturalne, choćby w postaci odwrócenia. Gdyby na przykład Armun powiedziała alutora w znaczeniu „lubić”, a następnie wskazała na siebie i przedmiot, który lubi, to zostałaby zrozumiana. Angurpiaq mogliby uznać ją za głupią, bo użyłaby błędnej końcówki, ale pojęliby, co chciała powiedzieć. W przeciwieństwie do tego, u Yilanè nie można niczego zrozumieć, co nie jest wyrażone w ściśle określony sposób.
Angurpiaq wyrażają czas z bardzo małą dokładnością, są w najlepszym razie obojętni wobec jego upływu. Mają nieokreśloną formę czasu przyszłego, ale jest ona rzadko używana. Najczęściej stosowanym terminem jest tamnagok, które może oznaczać kiedyś, wtedy lub teraz — a nawet kawałek. Jedynym innym słowem dotyczącym czasu jest eetchuk oznaczający dawno, dawno temu. Jest tak nieokreślony, że może się to odnosić zarówno do czterdziestu jak i dwu tysięcy lat.
Jak można się spodziewać, język Paramutanów odzwierciedla tryb ich życia. Wyraża wiele różnic nie istniejących w marbaku, choć całkowiecie pomija inne. Z oczywistych powodów mają wiele określeń śniegu. Odróżniają śnieg zbity, pylisty, zmrożony, wilgotny, nadający się do cięcia na bloki, a nawet śnieg skrzypiący pod nogami. Z drugiej strony zielony i niebieski nie są odróżniane jako oddzielne kolory. Istnieją osobne określenia dla czerwieni i żółci, ale nie dla barwy pomarańczowej. Ponieważ mają one wyłącznie postać wrostków, a nie samodzielnych wyrazów, w istocie trudno określić ich właściwe znaczenie.
Wysuwano teorię, iż skłonność do tworzenia przyrostków, niezliczonych powiązań i połączeń ma pewien wpływ na zręczność Angurpiaq i ich zdolność do mechaniki. Choć rzeczywiście składają i łączą szkielety swych łodzi czy map nawigacyjnych, to należy podkreślić, że związki tego z językiem są jedynie teorią.
SŁOWNIK
YILANÈ — POLSKI
(Uwaga: poniższa lista obejmuje zarówno pojedyncze elementy, jak i niektóre powszechnie powtarzane jednostki.)
aa w
aga odjazd
aglè przejście
aka wstręt
akas pokryty roślinnością ląd
akel dobroć
akse kamień
alak następstwo
Alakas-aksehent Florida Keys
alè klatka
alpè piękno
ambei wysokość
ambesed centralne miejsce spotkań
anat wyrostek ciała
ankanaal ocean otoczony lądem
ankè obecność
apen żądanie
asak plaża
ast ząb
asto ruch
awa* ból
ban* dom
buru otoczenie
dee to
ee na zewnątrz
eede tamto
eesen płaskość
efen życie
efenburu grupa powstała w dzieciństwie
efenselè członek efenburu
eisek błoto
eisekol zwierzę brodzące
eiset odpowiedzialność
eistaa przywódczyni miasta
eksei ostrożność
elin mały
elininyil okres życia poprzedzający fargi
elinou mały gad drapieżny
embo ciśnienie
empè pochwała
end widzenie
enet jezioro
ènè giętkość
enge miłość
enteesenat plezjozaur
ento każdy pojedynczy
Entoban* Afryka
erek szybkość
esek szczyt
esekasak strażniczka plaży narodzin
esik południe
espei postawa ciała
estekel* pterodaktyl
eto‹ strzał
fafh łapać
far‹ śledztwo
fargi ucząca się mówić
gen nowy
Genaglè Cieśnina Gibraltarska
Gendasi* Ameryka Północna
gul słuchanie
gulawatsan zwierzę syrena
hais umysł
han samczość
has samica
has Żółć
Uwaga: te dwa pojęcia są zawsze rozróżnialne wyborem kontrolera hanalè kwatery samców
hè cyfra l
hen samiec, samica
hent obrót
hèsotsan broń stworzenie strzelające strzałkami