18 Мин бу билиҥҥини да, кэнэҕэһи да төлкөлүүр кинигэ тылын истээччини сэрэтэбин: ким эрэ бу тылга тугу эмэ эптэҕинэ, Таҥара ол киһини бу кинигэҕэ этиллибит иэдээҥҥэ тиксэриэҕэ; 19 оттон ким эмэ бу кинигэ билиҥҥини да, кэнэҕэһи да төлкөлүүр тылыттан тугу эмэ көҕүрэттэҕинэ, Таҥара кинини бу кинигэҕэ этиллибит Олох Кинигэтигэр суруллар, сибэтиэй куоракка киирэр аналыттан матарыаҕа.
20 Бу маны Кэрэһиттээччи этэр: «Дьиҥ чахчы, Мин сотору кэлиэм!»
Аминь, оо, кэл, Айыы Тойон Иисус!
21 Айыы Тойоммут Иисус Христос[545] илгэлээх үтүөтэ барыгытын кытта эҥээрдэһиэхтин. Аминь.
Тыллары быһаарыы
Авва (арамей.) – Аҕа. Оҕо аҕатын ыҥырар иһирэх тыла. Айыы Тойон Иисус Христос холобурун батыһан маҥнайгы христианнар Таҥараны итинник ыҥыраллара.
Авраам – еврей норуотун улуу төрүт өбүгэтэ, Таҥара ураты сөбүлэһиини оҥорсубут киһитэ. Халбаҥнаабат бигэ итэҕэллээх буолан, кини «Таҥара доҕоро» диэн ааты ылбыт.
Агнец (слав.) – аньыы-хара бырастыы буоларын туһугар сиэртибэҕэ бэриллэр туох да омсото суох бараан оҕото. Киһи аймах аньыытын-буруйун Бэйэтигэр ылынан, кинилэр тустарыгар өлөн быыһыы кэлбит Сибэтиэй Айыы Тойону пророктар маннык ааттаабыттар.
Аҕа баһылыктар (грек. пресбүтэрой, нууч. старейшины) – аҕабыыттары кытта тэҥҥэ еврей норуотун олоҕун салайсар бас-көс дьон; сорохторо синедрион (Үрдүкү Сүбэ) чилиэннэрэ буолаллара.
Аҕабыыт (грек. һиэрэус, нууч. священник) – Былыргы Израильга: Моисей Сокуонугар ыйыллыбыт сүөһүнү, көтөрү, бурдугу аньыы толугар сиэртибэ биэрэн Таҥараҕа сулууспалыыр киһи. Израильга, Сокуон быһыытынан, Левий удьуордарыттан ураты атын ким да аҕабыыт буолар кыаҕа суоҕа.
Аллилуйя (евр.) – Айыы Тойону айхаллааҥ. Еврейдэр Таҥараны үөрүүлээхтик уруйдуур-айхаллыыр тыллара.
Аминь (евр.) – дьиҥ чахчы оннук. Иудейдар уонна христианнар Таҥараҕа үҥүүлэрин түмүктүүр тыллара.
Апостол (грек. апостолос) – сорукка ыытыллыбыт киһи. Саҥа Кэс Тылга: Иисус Христос талан ылан Таҥара Саарыстыбатын туһунан Евангелиены иһитиннэртэрэ ыыппыт үөрэнээччитэ, миссионер. Маҥнайгы христианнар Иерусалимнааҕы церковтарын Апостоллар салайаллара.
Араҥ ыарыы – былыр тирии ыарыытын араас көрүҥүн барытын бу курдук ааттыыллара. Араҥ буолбуттары кирдээхтэр диэн ааттаан, дьонтон-сэргэттэн үүрэллэрэ. Аҕабыыт ыарыһаҕы сирийэн көрөн баран, үтүөрбүт диэтэҕинэ, киһи урукку олорбут сиригэр-уотугар төннөрө.
Архиерей (грек. архиэрэус, нууч. первосвященник) – Таҥара үлэһиттэрин иерархиятын баһылыга. Бу уһулуччулаах солотун таһынан кини өссө синедрион салайааччыта этэ. Архиерей дойду политическай олоҕор улахан сабыдыаллааҕа.
Асия – арҕааҥҥы Турция сиригэр баар, былыргы Рим империятыгар киирсэр уобалас. Бу уобаласка Мисия, Лидия, Фригия уонна Кария сирэ-уота киирсэрэ. Киин куората Ефес этэ.
Биэс уонус күн бырааһынньыга (евр. Шевуот) – Паасха кэнниттэн биэс уон күн буолан баран бэлиэтэнэр Үүнүү бырааһынньыга. Бу бырааһынньыгы еврейдэр Иерусалимҥа көрсөргө дьулуһаллара.
Быһыы, быһыллыы (грек. пэритомэ, нууч. обрезание) – еврей үгэһин быһыытынан уол оҕо төрөөбүтэ ахсыс күнүгэр миэстэтин уһук бүрэдэһинин быһан ылыы. Бу булгуччу тутуһуллар сиэр-туом – Таҥара Авраамы кытта сөбүлэһии оҥорсубутун бэлиэтэ – оҕону Таҥара норуотугар киирсэрин көрдөрөр.
Быыһааччы (грек. Сотэр, нууч. Спаситель) – Мессия, Христос, киһи аймаҕы буруйтан-аньыыттан, хара дьайтан, өлөр өлүүттэн быыһыы кэлбит Иисус Христос Айыы Тойон.
Вавилон – Месопотамия саамай бөдөҥ куораттарыттан биирдэстэрэ, элбэх дойдуну сэриилээн ылбыт Вавилон империятын киинэ. Бу империя сэриилэрэ б. э. иннинээҕи 587 с. Иерусалимы урусхаллаабыттара, Израиль норуотун билиэн ылан кулут оҥостубуттара.
Веельзевул (Баал-Зебул) – сахсырҕа таҥарата. Куһаҕан тыыннар тойоннорун сатана аата. Бу аат Израиль ыаллыы омуктара сүгүрүйэр тыыннарын Ваал-Зебуб аатыттан үөскээбит.
Галилея муората (Тивериада муората) – Галилеяҕа баар күөл. Саамай кэтириир сирэ 11 км, уһуна 21 км. Атын аата – Геннисарет (евр. Киннерет).