Sed Cervantes eĉ ne vidas en sia kara don Quijote la prototipon de la altaj idealoj de libero kaj justeco. En la fama ĉapitro 22ª de la unua parto don Quijote montriĝas kiel ĉampiono de la libereco, kiam li senĉenigas la galerulojn. Sed jen, subite, don Quijote trudas sian kondiĉon: la galeruloj surmetu denove la katenojn kaj pilgrimu al la hejmo de Dulcinea por omaĝi ŝin. Do la apostoloj kaj herooj, kiuj volas preni de ni niajn katenojn, forĝas samtempe aliajn ĉenojn por teni nin en alispeca sklaveco.
Do, se la pura amo, se la pura libero, se la pura justeco ne ekzistas en la mondo, la eble sola rimedo por elteni la mizeron spiritan kaj materialan de la vivo konsistas en tio, posedi fortan, neŝanceleblan ambicion kaj fervorajn idealojn, kiel okazis al don Quijote en la mondo spirita kaj al Sancho Panza en la fakta kaj konkreta. Kiam don Quijote retrovas la racion, li mortas, kaj el tio ni povas konkludi, ke niaj raciaj kaj logikaj procesoj multfoje estas eĉ pli detruaj kaj absurdaj ol la instinktaj impulsoj kaj la blinda intuo de la obskuraj fortoj de nia koro.
La novelo de la ĉapitroj 33ª kaj 34ª de la unua parto diras al ni, kien ofte kondukas la racio kaj la logiko. Ŝajnas, kvazaŭ Cervantes volus montri, ke ne ekzistas savo por la homa kondiĉo kaj ke, surbaze de la racio aŭ de la pli malpli absurdaj idealoj, nia vojo ĉiam direktas la homaron al fino mizera. Ĉu ne la racio, la logiko kaj la pragmatismo puŝis nian aktualan mondon al la ĥaoso de la tropopuliĝo, la malsato, la polucio, kaj la atomo kiel armo definitiva? Ĉu ne, kiel diris la genia pentristo Goya, «la revoj de la racio kreas monstrojn»? Kie staras la limo inter la frenezo kaj la racio, inter don Quijote kaj tiuj Anselmo kaj Lotario, la superlogikaj protagonistoj de la menciitaj ĉapitroj?
Krom la filozofia kaj psikologia karaktero de don Quijote-Cervantes-la homaro, la granda libro montras la vastan scenon de la personoj kaj moroj de Hispanio en ties zenita epoko, kiam, jen denove tragika kontrasto, la lando posedis grandan parton de la konata mondo kaj fabelajn trezorojn dum la popolo de urboj kaj vilaĝoj vivis mizere, kaj la nobeloj pigris riĉe kaj lukse sed ankaŭ en spirite kaj intelekte mizera ekzistado, kian tiel majstre pentras Cervantes en la dua parto de sia romano.
La moderna roman-arto havas sian originon en Don Quijote. Dostojevski kaj Kafka venas de la fundo tragika kaj despera de Cervantes, dum Charlie Chaplin, alia disĉiplo de la hispana aŭtoro, montras en siaj filmoj lian rideton, kaj lian surfacan humuron.
La hispana originalo de Don Quijote estas verkita en lingvo, kies sintakso tre diferencas de la aktuala. Krome, multaj vortoj jam arkaikiĝis kaj aliaj havas semantikan valoron ne kongruan kun la nuna. De tio venas, ke Don Quijote ne facile legiĝas en la hispana, kaj ke en kelkaj eldonoj abundegas glosoj kaj klarigoj, same kiel okazas rilate al la verkoj de Shakespeare.
En mia traduko mi plej klopodis fidele reprodukti la ideojn, la atmosferon kaj la stilan ritmon de Cervantes sed, kiam eble, senbalastigis la sintakson kaj tenis min tre ŝpareme rilate al la glosoj. Al mia versio de Don Quijote mi dediĉis la plej belajn jarojn de mia vivo, sed mi estas feliĉa, ke nia internacia lingvo kapablas kaj povas prezenti al la mondo la tutan forton kaj vervon de nia glora hidalgo.
La tradukinto
La inĝenia hidalgo don Quijote de La Mancha
Parto unua
Prefaco
Neokupata leganto: vi povas kredi, sen ia ĵuro de mia flanko, ke mi dezirus, ke ĉi libro, kiel filo de mia menso, estus plej bela, plej agrabla kaj plej inteligenta. Sed mi ne povis liberigi min de la natura ordo, kiu disponas, ke la filoj similu al la patroj. Tiel do, kion kapablus generi mia sterila kaj senscia talento, se ne la historion de ido magra kaj sensuka, kapricema kaj plena de plej diversaj fantazioj, kiajn neniam antaŭe imagis ajna persono, se konsideri, krome, ke ĉi ido naskiĝis en prizono, kie sidas ĉia malkomforto, kaj kie ekloĝas ĉia ĝena bruo? Trankvilo, plaĉa loko, paca kamparo, serena ĉielo, lirlaj fontoj, kaj kvieta spirito, forte influas, por ke eĉ la plej sterilaj muzoj montriĝu fekundaj kaj nasku familion kapablan plenigi la mondon per admiro kaj kontento. Povas okazi, ke patro havas filon turpan kaj sen ia kapablo, sed lia amo al li metas bendon sur liaj okuloj, por ke li ne vidu liajn mankojn: kontraŭe, li konsideras ilin belaĵoj kaj meritoj kaj nomas ilin spritaj kaj brilaj trajtoj antaŭ siaj amikoj. Sed mi estas nur duonpatro de don Quijote, kvankam mi ŝajnas lia patro, kaj ne volas iri en la fluo de la kutimo, nek supliki[5] vin, preskaŭ kun larmoj en la okuloj, kiel aliaj faras, karega leganto, ke vi pardonu aŭ ignoru la mankojn, kiujn vi vidos en ĉi filo mia. Vi estas nek lia parenco, nek lia amiko, havas vian animon en via korpo, posedas tiom da libera volo kiom oni povus deziri, kaj en via hejmo vi tiel mastras, kiel reĝo en sia palaco. Cetere, vi konas la komun-uzan diron, ke «sub mia mantelo, mi estas mia propra reĝo», sekve, vi estas libera de ĉia devo kaj respekto, kaj povas deklari kion ajn vi pensas pri ĉi historio, sen timi, ke oni punos vin, se vi esprimos pri ĝi mavan opinion, aŭ ke oni rekompencos vin, se vi esprimos bonan.
Mi dezirus nur transdoni al vi la historion nuda, sen la garno de prefaco kaj sen la nekalkulebla serio da sonetoj, epigramoj kaj panegiroj kutime aperantaj, laŭ la modo, ĉe la komenco de la libroj:[6] ĉar mi povas diri al vi, ke, kvankam kostis al mi ne etan klopodon skribi ĉi verkon, plej igis min peni la preparo de ĉi prefaco, kiun vi legas. Multe da fojoj mi prenis la plumon por komenci ĝin, kaj multe da fojoj mi ĝin lasis, sen scii kion diri. Kaj, kiam foje mi troviĝis meze de ĉi embaraso, kun la papero antaŭ mi, la plumo ĉe la orelo, la kubuto sur la tablo, kaj la vango apogita al la mano, pensante kion mi skribus, eniris neatendite sprita kaj tre inteligente amiko mia, vidis min profunde en pensoj kaj demandis, kio okazas al mi. Mi respondis senkaŝe, ke mi cerbumas pri la prefaco al la historio de don Quijote, kaj ke la afero tiel tedas min, ke mi inklinas ne verki la prefacon kaj eĉ ne publikigi la farojn de la nobla kavaliro.
—Ĉar —mi daŭrigis— mi ne povas ne angori, pensante, kian opinion havos la antikva leĝodonanto nomata publiko, kiam ĝi vidos, ke, post ol mi dormis tiel longan tempon en la silento de la forgeso,[7] mi reaperas nun, sub la ŝarĝo de multaj jaroj, por prezenti historion sekan kiel esparto, mankan je originaleco, laman en la stilo, mizeran en la ideoj, nudan je erudicio kaj pensoj, sen citoj sur la marĝenoj, kaj sen glosoj ĉe la fino de la libro. Aliaj verkoj, eĉ se profanaj kaj fikciaj, tiel plenas de sentencoj de Aristotelo, Platono kaj la tuta bando de filozofoj, ke la legantoj profunde impresiĝas kaj konsideras iliajn aŭtorojn homoj kleraj, erudiciaj kaj elokventaj. Kaj kion diri pri ilia citado el la Sankta Skribo? Oni pensus, ke ili estas mem Sankta Tomaso kaj aliaj doktoroj de la Eklezio: ili observas ĉi-rilate tiel solenan decon, ke en unu linio ili priskribas distritan amanton, en la alia faras kristanan prediketon, kaj legi aŭ aŭskulti tion donas plaĉon kaj plezuron. Ĉio ĉi mankas al mia libro, ĉar mi havas nenion por citi sur la marĝenoj aŭ por glosi ĉe la fino, kaj eĉ ne scias, kiujn aŭtorojn mi devas aludi, kaj ankaŭ ne en kiaj okazoj, por poste listigi ilin laŭ alfabeta ordo (kiel la ceteraj verkistoj faras), komencante per Aristotelo kaj finante per Zoilo aŭ Zeŭksiso,[8] kvankam la unua estis kalumnianto, kaj la dua, pentristo. Mankos ankaŭ la sonetoj ĉe la komenco de la libro, almenaŭ la sonetoj verkitaj de dukoj, markizoj, grafoj, episkopoj, damoj aŭ supergloraj poetoj, kvankam, se mi petus versaĵojn disde du tri amikoj metiistoj,[9] mi scias, ke ili donus ilin al mi, tiel bonajn, ke ilin ne superus la poemoj de la plej renomaj poetoj de Hispanio. Fakte, kara amiko —mi daŭrigis—, mi decidis, ke sinjoro don Quijote plu kuŝu en la arĥivoj de La Mancha, ĝis la ĉielo disponos, ke alia persono ornamu la libron per la multaj garnoj mankantaj nun al ĝi: ĉar mi sentas min nekapabla ilin provizi pro mia nekompetento kaj eta klero, kaj ankaŭ pro tio, ke mi havas pigran naturon kaj ne emas preni sur min la penon serĉadi aŭtorojn, por ke ili diru kion mi mem povas diri sen ilia helpo. Tial, amiko, vi trovas min en stato de perplekso kaj konfuzo, kiu originas en la sufiĉe grava motivo menciita.
[5]
Neologismo por «petegi». Hispane «suplicar»; france «supplier»; angle «supplicate», «entreat».
[6]
[7]
Preskaŭ dudek jarojn dormis Cervantes en «la silento de la forgeso», de kiam en 1585 li publikigis sian
[8]
Cervantes aludas al la supraĵa kaj teda erudicio, kaj al la mikso de kristanaj predikoj kun ne tre edifaj epizodoj, troveblaj en diversaj verkoj de Lope de Vega (
[9]
Nova sarkasmo kontraŭ Lope de Vega, kies granda amiko Sebastián de Castellanos estis tajloro kaj krome analfabeta poeto.