Загэтым differance ёсьць мадэляй пэўнай або няведамай да канца ёмiстасьцi кажнага пайма: яно заўсёды захоўвае ўсе «сьляды» (traces) узьдзеяньня iншых катэгорыяў, не «забывае» найбольш адцягненыя этымалягiчныя або фiлязафiчныя асацыяцыi, нават (а можа перадусiм) тады, калi яны парушаюць зьнiтаванасьць i лягiчную празрыстасьць прасьцягу значэньняў, у якiм яны зьяўляюцца. Адначасна памяць, формулай якой ёсьць differance, ня толькi захоўвае сьляды (паколькi б гэта было навязваньнем differance памяцi, зразуметай адно як «архiў», роля якога — пасіўнае перахоўваньне дакумэнтаў), што стварае iм магчымасьць актыўнасьцi. Differance як абмыл ёсьць несупынным змаганьнем сьлядоў памiж сабой, якое нiколi не атрымае завершаньня. Таму differance як памяць ня ёсьць нi распазнаваньнем супольнасьцi досьведу (тое, што ангельская фiлязофiя вызначае пры дапамозе тэрмiну recognition), нi прыгадваньнем сабе паасобных эпiзодаў зь мiнуўшчыны (recollection), нi таксама ўрэшце таталiзуючай вiзiяй цэласьцi, якой ёсьць плятонаўская anamnesis i якая для Дэрыды лучыцца з гегелеўскiм прыгадваньнем (Errinerung), анамнэзійным укараненьнем[143]. Differance, у пайме якога крыюцца адносiны да часу (паклiкаючыся на Лiтрэ Дэрыда аргумэнтуе, што францускае differ крые ў сабе два апрычоныя значэньнi, зь якiх адно — гэта «спазьняцца», «адцягваць») i прасторы (другое значэньне гэтага дзеяслова — гэта «вызначаць розьнiцу памiж», «адрозьнiваць»), выяўляе дзьве немагчымасьцi. Першая — гэта немагчымасьць вывальненьня ад мэханiзмаў дыфэрэнцыяцыi (чаго клясычным прыкладам ёсьць мовазнаўства дэ Сасюра); другая — гэта немагчымасьць перажываньня часу цяпер, часу бесьпярэчнай прысутнасьцi, што было мэтай плятонаўскай (а таксама i гегелеўскай) anamnesis: «...anamnesis адносiцца да валадарства памяцi, якая ў стане ўзьняць развагу на ўзровень, што знаходзiцца вонках усялякага часу. Iндывiд, якi паспытаўся такога роду расшырэньня сьвядомасьцi, трактуе падзеi як сучасныя, адцягнутыя ад сваiх гiстарычных вытокаў...»[144].
Таму нельга разглядаць катэгорыю Дэрыды, не зважаючы на гэтае аснаватворнае адкрыцьцё Другога (грэцкае allos), якi несупынна папярэджвае «маё» зьяўленьне. У тым, што я магу сказаць «я», я абавязаны Другому, якi адкрывае i мне мяне самога; перш як зьявiлася нейкае паймо, яно ўжо мела свайго Другога. Iснаваньне «настроена» на Другога, якi заўсёды ажыцьцяўляе сваю цiхую працу ў абсягу кожнага спакмяня, працу, заданьнем якой ёсьць (дэ)канструкцыя тоеснасьцi так, што я не магу ўжо думаць нi аб сабе, нi аб сапраўднасьцi як аб аднородным, адзiнагалосным iснаваньнi. Таму можна сказаць, што гэная «настроенасьць» — гэта адначасна i «расстроенасьць», паколькi ў дзеяньнi differance цяжка пазбыцца падазрону аб пэўнай «хваробе». Калi мы кажам аб крызысе цi аб (дэ)канструкцыi тоеснасьцi, мы немiнуча наблiжаемся да той мяжы, якая аддзяляе тое, што яснае i «здаровае», ад таго, што цёмнае i «хворае». Але гэтая рэфлексiя ня ёсьць настолькi слушная, наколькi мы будзем памятаць аб значэньнi, якое надаў «хваробе» Нiцшэ. У ягоных творах хвароба палягае ў забыцьцi (сьвядомым або не) аб целе, аб фактуры i «тэкставасьцi» iснаваньня ў iмя «тагабочнага сьвету» (глянь песьню «Аб жыхарох тагабочнага сьвету» ў I частцы «Так сказаў Заратустра»). Differance дапамагае паўтараць нiцшэанскую апэрацыю ачышчэньня думкi Захаду: трэба схiлiцца над тым, што нiбыта «хворае» («цела», але таксама i такiя важкiя поймы, як «праўда» або «прысутнасьць»), дзеля таго каб выявiць ягоную неадназначнасьць (якая ўваччу Захаду становiць сабой пагрозу i сымптом хваробы) як праяву здароўя i радасьцi. У кожным пайме адбываецца цiхая праца, зьмешчаная ў двукосьсе[145], што i ёсьць праявай гэнай «расстроенасьцi», якая выклiкае тое, што кожнае слова нясе ў сабе схiльнасьць да ўслухоўваньня Другога (безь якога яно ня можа поўнiцай iснаваць), а таксама тое, што гэтае слова выглядае як вонкава расколатае, ня гладкае, як скульптура, а зморшчанае, як скура твару (што ў сьвеце павярхоўна вызначанай харашынi можа быць «заганай» i нават «хваробай»). Цяпер зразумела, чаму Дэрыда ў тэксьце, прысьвечаным differance, кажа таксама i аб «алергiчнасьцi» як пэўнай мадэлi ўспрыняцьця Другога, як ня толькi быцьця, адрознага ад мяне (як у францускiм тэрмiне different), а таксама i палемiчнага што да мяне (што выражае тэрмiн differend). Differance — гэта неадчэпная «настроенасьць» i «растроенасьць» што да заўсёды прысутнага ў слове Другога, заўсёды дзейнага ў слове як магутная (контра)сiла. Differance — гэта апiсаньне быцьця як алергiчнага iснаваньня («алергiчны»: ад грэцкага allos — «iншы» i ergon — «дзеяць»).
У эсэ «Qual qelle. Les soucres de Valery» Дэрыда спрабуе апiсаць мэханiзм differance пры дапамозе тэрмiну implex, узятага з твораў Валеры. Implex — гэта тое, што ня можа быць простым (ce qui ne peut etre simplex) i што бесканцоўна падзяляе простасьць кожнага вытоку, кожнага пачатку, кожнай прысутнасьцi, i што — як мы ўжо старалiся паказаць — прыводзiць да немагчымасьцi поўнай рэалiзацыi цяперашняга часу, да сытуацыi, у якой тое, што прысутнае, выявiцца як выток, просты, актуальны, пунктуальны i засяроджаны ў iмгненным дзеяньнi (l’impossibilite pour un present, pour la presence d’un present de se presente comme une sourse: simple, actuelle, ponctuelle, instante)[146]. Differance — гэта не лякалiзаванае месца, выток, якi ўжо ўнутрана надарваўся i зь якога вынiкаюць значэньнi, што нiколi ня будуць выкарыстоўвацца напоўнiцу, значэньнi таксама ўнутрана расколатыя i падзеленыя. Iншымi словамi, differance — гэта няпросты, няпоўны выток, гэта структураваны выток, якi адрозьнiвае адрозьненьнi. Таму назва «выток» не пасуе да яе[147]. Яшчэ больш ляпiдарна: differance — гэта ўзрушэньне значэньня.
I загэтым нас ужо не зьдзiўляе цяпер, што дэфiнiцыя дэрыдыянскага пайма практычна немагчымая, дарма што намаганьнi з мэтай ейнага (дэ)канструяваньня дагэтуль не спыняюцца. Гэта адбываецца таму, што якраз мэханiзм неiдэнтыфiкавальнай «rуїNICy» (бо такi пераклад тэрмiну differance мы хацелi б пасулiць замiж слова «rozni», якiм паслугавалася Яанна Скачыляс, аўтарка зацытаванага вышэй польскага перакладу эсэ Дэрыды) актывiзуе гэныя высiлкi, паколькi differance ёсьць гульнёй, што «вытварае» — дзякуючы таму, што ня ёсьць папросту дзеяньнем — гэныя розьнiцы, эфэкты розьнiцаў (effekts de differance)[148]. Абмыл (пярэйсьце ад «правiльнага» E да «памылковага» A), i ў дадатак абмыл, што валодае ўсiмi адзнакамi правiльнасьцi (у вымаўленьнi вэрсii з E i A гучаць iдэнтычна, а iхную differance можна назiраць толькi ў пiсьмовай вэрсii), зьясьняе, чаму дэканструкцыя ня можа прызначыць сабе рангу «мэтадалёгii», цi нават «мэтоды»: тое, што зьмяшчае ў сабе «абмыл» як мэханiзм (ня)дзеяньня, пазбаўляе сябе магчымасьцi стварэньня рэгуляцыйных прынцыпаў, абавязковых у кожнай сытуацыi. Заданьне дэканструкцыяў (множны лiк) — паспрабаваць учынiць супрацiў таму, што немагчымае (паставiць апошнюю кропку над «i», пошук «вытоку», «пачатку» i г.д.), паспрабаваць спасягчы i зьменаваць тое, што заўсёды зьнiкае перада мной (Другi, Iншы, Блiжнi, l’Autre) i што мусiць замянiцца пэўным часовым субстытутам i таму ў вынiку аказацца пэўным «абмылам». У пазьнейшай кнiзе пад назвай «Psyche» Дэрыда засьцеражэ, што нельга трактаваць дэканструкцыi як мэтоды, i таксама дадасьць, што спакмень зацiкаўленьня дэканструкцыйных практык становiць сабой пэўны досьвед немагчымага (...), другога, перажываньне другога як чагосьцi, што ўзьнiкла дзякуючы таму, што немагчымае (l’experience de l’autre comme invention de l’impossible)[149].
144
R. Kuhns, Structures of Experience. Essays on the Affinity between Philosophy and Literature, New York, 1970, s.112.