— Так, так. Іменна так!
— У такім выпадку, едзем на ўсход і калі трэба будзе — да самага сонца! — проста закончыў Талькаў.
Радасны Паганель хутка пераклаў адказ індзейца сваім спадарожнікам.
— Якое разумнае племя! — усклікнуў ён.— З дваццаці маіх землякоў-сялян дзевятнаццаць нічога не зразумелі-б у маіх тлумачэннях!
Гленарван папрасіў Паганеля запытаць у Талькава, ці не чуў ён пра еўрапейцаў, якія трапілі ў палон к якому-небудзь племені індзейцаў.
Паганель пераклаў пытанне і змоўк, чакаючы адказу.
— Як быццам чуў,— адказаў Талькаў пасля некаторай развагі.
Не паспеў Паганель перакласці сваім спадарожнікам гэты адказ, як усе яны шчыльным кругам абступілі патагонца. Яны закідалі яго пытаннямі, забываючы, што ён не разумее іх мовы.
Усхваляваны Паганель, ледзьве падбіраючы словы, прадаўжаў гэты цікавы допыт. Усе вочы былі накіраваны на твар індзейца, імкнучыся прачытаць на ім адказы раней, чым будзе сказана слова.
Паганель перакладаў на англійскую мову гаворку Талькава слова за словам.
— Хто гэты палонны? — запытаў Паганель.
— Гэта чужаземец,— адказаў Талькаў,— еўрапеец.
— Вы бачылі яго?
— Не, але пра яго шмат хто гаварыў. Гэта храбры! У яго сэрца быка.
— Сэрца быка! Які дзіўны вобраз! Вы зразумелі, сябры мае, гэта азначае — мужны чалавек!
— Гэта мой бацька! — крыкнуў Роберт Грант.
І, звяртаючыся да Паганеля, ён запытаў:
— Як сказаць па-іспанску: «Гэта мой бацька»?
— Es mio padre,— адказаў географ.
Роберт, схапіўшы Талькава за руку, усхвалявана сказаў яму:
— Es mio padre.
— Sio padre?[36] — запытаў патагонец, позірк якога загарэўся.
Ён абняў хлопчыка. Зняў яго з сядла і паглядзеў яму ў вочы з выразнай сімпатыяй. Па яго разумнаму твару прабег цень хвалявання.
Але Паганель яшчэ не закончыў допыту: дзе знаходзіцца гэты палонны? Што ён робіць? Калі Талькаў у апошні раз чуў пра яго?
Усе гэтыя пытанні ён выпаліў адразу.
Хутка паследавалі і адказы. Патагонец паведаміў, што еўрапеец быў палонным вандроўнага племені, якое вандравала па пампасах між Рыо-Каларадо і Рыо-Негро.
Дзе-ж ён быў у апошні час?
— У кацыка Кальфукура,— адказаў Талькаў.
— Гэта на дарозе, па якой мы ідзем?
— Так.
— Хто гэты кацык?
— Правадыр індзейцаў поюхаў, чалавек з двума языкамі і двума сэрцамі.
— Гэта азначае двудушны і фальшывы чалавек,— растлумачыў Паганель, перакладаючы сваім спадарожнікам вобразную прамову патагонца.— Ці зможам мы выратаваць свайго сябра? — прадаўжаў ён.
— Магчыма,— адказаў індзеец,— калі ён дагэтуль яшчэ ў тых самых руках.
— Калі вы пра яго апошні раз чулі?
— Ужо даўно. З таго часу сонца двойчы прыносіла лета пампасам.
Радасці Гленарвана не было канца. Супадзенне гэтага тэрміну з датай, якой былі азначаны дакументы, было поўнае. Заставалася высветліць яшчэ адну абставіну. Паганель паспешна запытаў у Талькава:
— Вы гаворыце толькі пра аднаго палоннага. Хіба іх не трое?
— Не чуў,— адказаў Талькаў.
— І вы нічога не ведаеце, што з ім зараз?
— Нічога.
Гэтымі словамі закончылася гутарка. Лёгка можна было дапусціць, што трох палонных разлучылі з самага пачатку. Са слоў патагонца было ясна, што адзін еўрапеец іменна знаходзіцца ў палоне ў індзейцаў. Час, калі ўзялі яго ў палон, месца, дзе ён знаходзіўся, усё, уключаючы і вобразнае вызначэнне патагонцамі яго храбрасці, адносіліся да капітана Гранта.
Назаўтра, 25 кастрычніка, падарожнікі з новай энергіяй вышлі ў дарогу на ўсход. Яны ехалі ў гэты дзень па аднастайнаму пясчанаму ўчастку прэрый, названаму тубыльцамі «травезіяс». Гліністая глеба, выветраная, была ідэальна гладкай паверхняй, без адзінай складкі, без адзінай западзіны, калі не лічыць штучных сажалак, зробленых індзейцамі. Праз вялікія прамежкі часу яны праязджалі міма невысокіх лясоў, цёмная зеляніна якіх месцамі разбівалася групамі белых ражковых дрэў; стручкі гэтых дрэў маюць смачную і саладкаватую мякаць. Зрэдку, яны бачылі таксама маленькія дубровы фісташкавых дрэў, «халараў», і хвойных дрэў, выгляд якіх гаварыў ясней за словы аб засушлівасці глебы.
За дзень 26 кастрычніка вельмі стаміліся. За гэты дзень атрад павінен быў дайсці да ракі Каларадо. Коні, якія ўвесь час прышпорваліся седакамі, не беглі, а ляцелі, і к вечару яны прышлі да гэтай прыгожай ракі пампасаў.
Індзейская назва Каларадо «Кобу Лебу» азначае ў перакладзе «вялікая рака». Прайшоўшы вялікі шлях па пампасах, Каларадо ўліваецца ў Атлантычны акіян. Там, каля яе вусця, з ракой адбываецца дзіўная, дагэтуль не даследаваная вучонымі з’ява: паблізу акіяна аб’ём вады ракі не павялічваецца, як гэта бывае ва ўсіх рэк, а, наадварот, памяншаецца, ці то з прычыны прасочвання ў глебу, ці то з прычыны выпарэння.