Кастрычнік, 1927
Дождж.
Аршанскія вуліцы заліваў працяглы і журботны восеньскі дождж, які нагадваў пра сорак дзён біблейскага патопу.
У такія дні цягацца па вуліцах не хочацца не толькі таму, што змрочная шэрая нуда вісіць на тваіх плячах і сцякае па тварах усіх навакольных. Ёсць яшчэ і зусім жыццёвая, практычная нязручнасць: на слізкай ад дажджу брукаванцы лёгка можна страціць раўнавагу і паваліцца, а на небрукаваных вуліцах даводзіцца цягнуць на абутку кілаграмы ліпкай гліны.
Дом, у якім жыў Кітаеўскі, стаяў у самым цэнтры горада – на вуліцы Пацыянаўскай. Пакуль таварышы дабраліся да яго, дык паспелі і назбіраць на свае боты цёмна-брунатнай гліны, і амаль пазбавіцца яе: штосьці змылі бесперапынныя струмені дажджу і неглыбокія лужыны, якія трапляліся ім па дарозе, а нешта абцерлася аб няроўнае каменне брукаванкі.
Зайшоўшы на падворак, Хлюдзінскі з Андрэем пагрукаліся ў дзверы дома. Не чакаючы адказу, Антон як старэйшы пацягнуў ручку на сябе і зайшоў унутр.
Пасля цёмнай вуліцы дом сустракаў асляпляльным святлом, якое ішло ад электрычных лямпачак, падвешаных пад пабеленай столлю: гаспадар з ахвотай карыстаўся выгодамі прагрэсу.
Сам Казімір Кітаеўскі імкліва выйшаў насустрач гасцям. Гэта быў саракагадовы мужчына з ранняй павуцінай сівізны ў валасах, але ягоныя вусікі і маленькая бародка яшчэ ўпэўнена сведчылі, што гэта брунет. Ядвабная камізэлька колеру скуры маладога чорта, апранутая паўзверх кашулі, была па-хатняму расшпіленая.
– П-прабачце, не чакаў, не чакаў нікога, – прагаварыў Кітаеўскі, зашпільваючы маленькія гузікі. Ён злёгку заікаўся, але Хлюдзінскаму было няясна, выклікана гэта нечаканым візітам ці ёсць пастаяннай з’явай. – Чым абавязаны?
Андрэй зрабіў крок наперад:
– Казімір Дамінікавіч, мы прыйшлі пагаварыць на вельмі важную тэму. Можа быць, у вас ёсць на гэта час?
Калі фаза знаёмства Кітаеўскага і Хлюдзінскага прамінула, гасцям прапанавалі зняць верхнюю вопратку і прысесці за стол. Невысокая дзяўчынка-падлетак, якая відавочна была прыслугай у доме, прынесла гарбату, цукар і нават рэдкі ласунак – марцыпаны, на якія ў Камара адразу разгарэліся вочы.
– Адвакацкія п-прыбыткі часам дазваляюць п-пацешыць сябе дробнымі радасцямі жыцця, – з удаванай сціпласцю патлумачыў гаспадар. – Такім чынам, вяртаемся да ранейшага п-пытання: што вас п-прывяло ў мой дом? Можаце п-пачаць, як кажуць, ab ovo[2].
– Казімір Дамінікавіч, – паважна пачаў Хлюдзінскі і зрабіў жэст у бок Андрэя, які моўчкі піў гарбату, цягнучы марцыпаны, – наш агульны малады сябар расказаў мне пра… вашыя супольныя пасядзелкі ў гасцях у нядаўна забітага Грацыяна Пашкоўскага.
– Светлая п-памяць, – перажагнаўся Кітаеўскі.
І музейшчык звярнуў увагу, што перахрысціўся гаспадар не справа налева, а наадварот, дый пальцы ў яго не складаліся шчэпцяй. «Католік, значыць», – мільганула думка і адклалася ў памяці.
– Наш юны сябар мяркуе, што забойства Пашкоўскага не было простым рабункам. Па яго словах, нядаўна забітая Ганна Кавалёва таксама была вашай агульнай знаёмай, з якой вы разам бачыліся на вечарах у Пашкоўскага…
– Вы з ДПУ? – Кітаеўскі валодаў сабой бездакорна: твар у яго не змяніўся, голас гучаў па-ранейшаму роўна. І толькі рэзкае пытанне, якое перапыніла госця, сведчыла, што адваката штосьці ўстурбавала. Позірк яго насцярожана вандраваў з Хлюдзінскага на Камара і назад, а пальцы левай рукі тым часам расшпільвалі і зашпільвала маленькі чорны гузік на камізэльцы.
– Ні божа ж мой! У такім разе не я прыйшоў бы да вас, а вы да мяне, – удавана рассмяяўся Хлюдзінскі. – Але наш малады сябар папрасіў маёй парады і дапамогі, таму я не змог застацца ўбаку. Мне здаецца, што ўсім, хто… хадзіў на вечары да Пашкоўскага, пагражае небяспека. Таму мы вырашылі папярэдзіць усіх, каго зможам, і паспрабаваць вылічыць, адкуль ідзе гэтая небяспека.
– А, п-папярэдзіць! Магу вас запэўніць, што п-папярэджваць ужо нікога не трэба: разумныя людзі п-пасля п-першага забойства ўсё зразумелі. Менш разумныя – п-пасля другога… Так што ваш візіт, скажу вам шчыра, гэта не больш, чым нейкая п-пінкертонаўшчына, гульня ў Шэрлака Холмса, п-прабачце.
Аднак музейшчык не здаваўся, і ў яго голасе загучала нота іроніі:
– Можа быць, і так, але ў такім разе вам нічога не замінае крыху падыграць, праўда? Напрыклад, раскажыце, якім вы бачылі Пашкоўскага? Што вас прывяло да яго? Чым ён быў для вас цікавы?
З ПРЭСЫ
Даклад аб новай канстытуцыі БССР