ПЫТАННЕ: Хто яшчэ прысутнічаў на гэтых сустрэчах?
АДКАЗ: Мне што, усіх называць?
ПЫТАННЕ: Называйце ўсіх, каго згадаеце.
АДКАЗ: Ну, вядома, быў мой муж – Давід Ратнер. Дакладней, спярша ён не быў мой муж, і я хадзіла адна. Але потым мы пабраліся і сталі хадзіць удваіх.
ПЫТАННЕ: Значыць, Ратнер пачаў хадзіць да Пашкоўскага толькі пасля знаёмства з вамі?
АДКАЗ: Не, што вы! Не пасля знаёмства – нашмат пазней.
ПЫТАННЕ: Хто яшчэ наведваў Пашкоўскага разам з вамі?
АДКАЗ: Са мной – больш ніхто. Я толькі з Додзікам… з таварышам Ратнерам туды хадзіла.
ПЫТАННЕ: Так, перафармулюю: каго яшчэ вы пастаянна бачылі на вечарах у Пашкоўскага?
АДКАЗ: Ну, прыходзіла да яго Ганна Кавалёва, былая настаўніца з гімназіі. Вось тая, каторую забілі нядаўна… Быў адвакат Кітаеўскі, таксама Луст заходзіў.
ПЫТАННЕ: А ён чым займаецца?
АДКАЗ: Нават не ведаю, ніколі не цікавілася. Здаецца, недзе служыць.
ПЫТАННЕ: Добра. Каго яшчэ можаце прыгадаць?
АДКАЗ: Ну, вось нядаўна з’явіўся такі маладзенькі хлопчык, смешны такі. І прозвішча яму пасуе – Камар, Андрэй Камар. Ведаеце, ён і праўда нечым нагадвае камара – паўсюль суне свой нос і гудзе, гудзе…
ПЫТАННЕ: Яшчэ хто хадзіў да Пашкоўскага?
АДКАЗ: Ну, я больш нікога не бачыла. Не думаю, што ён жыў анахарэтам, але прынамсі пры мне іншых гасцей не было.
ПЫТАННЕ: Толькі вось гэтае невялікае кола?
АДКАЗ: Ага.
ПЫТАННЕ: Пра што вы размаўлялі з Пашкоўскім?
АДКАЗ: Ну, у нас розныя тэмы для гутарак былі, хіба ўсё прыгадаеш…
ПЫТАННЕ: Я дапамагу вам прыгадаць. Як ставіўся Пашкоўскі да савецкай улады? Ці вёў антысавецкія размовы?
АДКАЗ: Не-не-не, ніякіх антысавецкіх гутарак! Што вы, таварыш камандзір!
ПЫТАННЕ: Лепш звяртайцеся да мяне «грамадзянін следчы», дамовіліся?
АДКАЗ: Добра, як скажаце…
ПЫТАННЕ: Дык што казаў Пашкоўскі пра савецкую ўладу?
АДКАЗ: Казаў, што як стары эсдэк ён не можа быць супраць рабочай улады. Ён жа яшчэ да рэвалюцыі быў за рабочых і нават быў асуджаны, а потым эміграваў, вы ведалі?
ПЫТАННЕ: Яшчэ раз нагадваю, што пытанні тут задаю я. Хто з астатніх крытычна выказваўся пра савецкую ўладу?
АДКАЗ: Магу вам сказаць, таварыш… грамадзянін следчы, мы не абмяркоўвалі палітыку савецкай улады. Вы ж ведаеце, што мой муж – таварыш Ратнер – знаходзіцца на адказнай пасадзе. Ён ваяваў за савецкую ўладу, праліваў за яе кроў на франтах. І таму наша рабоча-сялянская ўлада яму давярае. Чаму вы хочаце паставіць пад сумнеў яго адданасць савецкай уладзе? Якое вы маеце права сумнявацца? (Усхліпвае, закрывае твар рукамі.)
ПЫТАННЕ: Дык савецкую ўладу на вашых сходах не крытыкавалі?
АДКАЗ (праз слёзы): Я ж вам ясна сказала – не, не і яшчэ раз не!
ПЫТАННЕ: А пра што гаварылі?
АДКАЗ: Мы гаварылі пра духоўныя рэчы, пра нябесныя сферы, множнасць сусветаў, эфемерныя вымярэнні. Урэшце – пра духоўнае развіццё асобнага чалавека і ўсяго чалавецтва.
ПЫТАННЕ: У вас былі якія-небудзь рытуалы на гэтых сустрэчах?
АДКАЗ: Ну, не ведаю, ці можна лічыць гэта нейкім рытуалам… Але Пашкоўскі, ведаеце, любіў белыя ружы. Таму амаль заўжды на стале былі гэтыя кветкі. Але гэта проста прыгожа!
ПЫТАННЕ: Значыць, гэта былі сходы рэлігійнай арганізацыі?
АДКАЗ: Што вы такое кажаце! Якая такая «рэлігійная арганізацыя»?
ПЫТАННЕ: А як іначай гэта называць? Група з некалькіх чалавек рэгулярна збіраецца, вядзе размовы пра духоўнасць (вы самі сказалі!), выкарыстоўвае пры гэтым рытуалы… Можа быць, вы там яшчэ і маліліся разам?
АДКАЗ (праз слёзы): Вы перакручваеце мае словы і спрабуеце мяне заблытаць! Вы гадкі чалавек! У вас няма сумлення…
З ПРЭСЫ
Пацалункі і хвароба
У Парыжы існуе «антыпацалункавая ліга», якая абвясціла вайну пацалункам, так як з кожным пацалункам ад адных вуснаў да другіх можа перадавацца быццам бы да 40 тысяч мікробаў. Нават амерыканцам, якія, як вядома, любяць вялікія лічбы, гэтая цыфра паказалася падазронай, і амерыканскі часопіс «Веды і вынаходжанні» бактэрыялагічнай лабараторыі праверыць гэта зацверджанне французаў. Ад аднаго пацалунку жаночых губ на рэактыўны пласток бактэрыёлага ў сярэднім пападала 534 розных зародышаў хваробаў; калі губы былі накрашаны губнаю фарбай, то колькасць /…/ мікробаў паднімалася да 707 калоній. Сярод знойдзеных мікраарганізмаў было шмат узбудзіцеляў розных хваробаў.
Чырвоная Змена, 1 кастрычніка 1927 года
Кастрычнік, 1927
Хлюдзінскі вырашыў наладзіць сабе не звычайную халасцяцкую вячэру, а крыху папіраваць: натушыў сабе грэцкіх крупаў з мясам (удалося купіць ладны кавалак свежыны). Пакуль прымус[6] спяваў сваю песню, Антон мармытаў сабе пад нос «Беларускую марсельезу»:
6
Прылада з помпай, якая падае газу ў гарэлку. Выкарыстоўваецца для награвання і гатавання ежы.