Выбрать главу

— Выбачайце, пане, ці ня вы гэта агент з банку «Славія» па прозьвішчы Пуркрабэк?

Але з прычыны таго, што лысы пан не ўшанаваў яго адказам, Швэйк зьвярнуўся да паручніка:

— Асьмелюся далажыць, пан паручнік, я чытаў раз у газэтах, што ў нормальнага чалавека павінна быць на галаве ў сярэднім ад шасьцідзесяці да сямідзесяці тысяч валасоў і што звычайна чорныя валасы бываюць радзейшыя, на што паказвае цэлы шэраг прыкладаў… Адзін фэльчар, — гаварыў ён далей бязьлітасна, — казаў у кавярні ў «Шпірэка», што выпадзеньне валасоў абумоўлена моцнымі душэўнымі ўзрушэньнямі, перажытымі ў вантробах у мацеры ў пэрыод першых шасьці тыдняў ад зачацьця.

Тут здарылася нешта жахлівае. Лысы пан наваліўся на Швэйка, завішчаўшы:

Marsch heraus Sie, «Schweinkerl!»[2] — і паддаў яму нагою так, што Швэйк выляцеў у калідор. Потым лысы пан вярнуўся ў купэ і паднёс паручніку невялічкую неспадзяванку: ён назваў яму сябе.

Швэйк трошкі памыліўся: лысы суб‘ект ня быў агентам з банку «Славія» па прозьвішчы Пуркрабэк, а быў усяго толькі генэрал-майор фон Шварцбург. Генэрал-майор рабіў інспэкцыйную паездку па гарнізонах і ў гэты момант рыхтаваўся наваліцца на Будэйовіцы.

Гэта быў самы страшны з усіх генэралаў-інспэктараў, якія калі-небудзь раджаліся на сьвеце. Знашоўшы дзе-небудзь непарадак, ён пачынаў з начальнікам гарнізону такую гаворку:

— Рэвольвэр у вас ёсьць?

— Есьць.

— Добра на вашым месцы я ведаў бы што з ім рабіць. Гэта не гарнізон, а чарада сьвіней.

I сапраўды, то тут, то там, дзе ён праяжджаў са сваёю інспэкцыяй, хто-небудзь страляўся.

У такіх выпадках генэрал фон-Шварцбург з даваленьнем констатаваў:

— Правільна! Гэта сапраўдны салдат.

Здавалася, што яму было не да спадобы, калі пасьля яго рэвізіі хоць хто-небудзь заставаўся жывым. Апрача таго ў яго быў хваравіты нораў пераводзіць афіцэраў на самыя дрэнныя месцы. Даволі было пусьцяковіны, каб афіцэр разьвітаўся з сваім гарнізонам і быў адпраўлены на чорнагорскую граніцу ці з якім-небудзь безнадзейным п‘яніцам у брудную галіцыйскую дзірку.

— Пан паручнік, — запытаўся генэрал, — у якой вайсковай школе вы абучаліся?

— У праскай.

Дык вось, вы абучаліся ў вайсковай школе і ня ведаеце, што, па-першае, афіцэр зьяўляецца адказным за свайго падначаленага. Нядрэнна. Па-другое, вы абыходзіцеся з сваім дзяншчыком, як з сябрам. Дапускаеце, каб ён гаварыў, калі яго ня пытаюць. Яшчэ лепш! Па-трэцяе, вы дазваляеце яму абражаць ваша начальства. Вось гэта лепш за ўсё! З усяго гэтага я раблю некаторыя вынікі. Як ваша прозьвішча, пан паручнік?

— Лукаш.

— Якого палка?

— Я служыў…

— Дзякую вам. Гаворка ідзе не пра тое, дзе вы служылі. Я хачу ведаць, дзе вы служыце цяпер?

— У 91-м пяхотным палку, пан генэрал-майор. Мяне перазялі…

— Вас перавялі? I добра зрабілі. Вам вельмі не пашкодзіць разам з 91-м палком адправіцца глянуць на ваенныя дзеяньні.

— Загад пра гэта мною ўжо атрыманы, пан генэрал-майор.

Тут генэрал-майор выбухнуў невялікаю лекцыяй пра тое, што паводле яго нагляданьняў, афіцэры сталі за апошні час гаварыць з падначаленымі таварыскім тонам і што ён у гэтым бачыць небясьпечны ўхіл у бок разьвіцьця розных дэмократычных прынцыпаў. Салдат павінен баяцца свайго начальства і дрыжэць перад ім, а афіцэр не павінен падпускаць да сябе радавога бліжэй, як на дзесяць крокаў, і не павінен дазваляць ніжнім чыном раздумляць самастойна, нарэшце наогул думаць. На жаль шмат-хто гэтага не разумее, і восьу гэтым якраз паібельная памылка апошніх гадоў. Раней каманда баялася начальства, як агня, а цяпер… — Генэрал-майор толькі рукою махнуў…—а цяпер большасьць афіцэраў няньчыцца з сваімі салдатамі. Вось, што я хацеў сказаць.

Генэрал-майор зноў паглыбіўся ў чытаньне газэты.

Паручнік Лукаш, зьбялелы, вышаў у калідор расквітацца з Швэйкам. Той стаяў ля вакна са шчасьлівым і здаволеным тварам, тварам аднамесячнага дзіцяняці, якое добра нассалася і соладка сьпіць.

Паручнік кіўнуў Швэйку, каб той вышаў у суседняе парожнае купэ. Потым ён увайшоў усьлед за Швэйкам і замкнуў за сабою дзьверы.

— Швэйк, — сказаў ён урачыста, — нарэшце вось прышоў момант, калі вы дастанеце ад мяне пару аплявух, якіх яшчэ сьвет ня бачыў! Як вы адважыліся прыстаць да гэтага пана! Ведаеце хто ён? Гэта генэрал фон-Шварцбург.

Швэйк зрабіў выгляд абражанай добрачыннасьці:

— Асьмелюся далажыць, пан паручнік, я ў жыцьці сваім ніколі і ў думках ня меў каго-небудзь абразіць. Ні пра якіх генэрал-майораў я нічога ня ведаю. А што ён выліты пан Пуркрабэк, агент з банку «Славія», дык гэта факт. Той хадзіў у наш шынок і аднаго разу, калі ён заснуў за сталом, якісьці дабрадзей напісаў яму на лысіне чарнільньш алоўкам: «Гэтым дазваляем сабе прапанаваць вам паводле даданага тарыфу № Зc свае паслугі ў складаньні пасагу і забесьпячэньні вашых дзегак шляхам страхаваньня жыцьця». Потым усе пашлі, а мне вядомая справа, усё не шанцуе: застаўся я з ім адзін. Калі ён прачнуўся і паглядзеўся ў люстэрка, ён раззлаваўся і, думаючы, што гэта напісаў я, таксама вось так хацеў Даць мне пару аплявух.

вернуться

2

Вон адгэтуль, сьвіньня!