Pani Borowiczowa kazała Marcinkowi powtarzać gramatykę rosyjską, a sama ułożyła się na kanapie, żeby odpocząć. Pragnęła choć chwileczką snu skrócić czas oczekiwania na rezultat swych zabiegów, ale nie udało się jej zmrużyć oka. Twarda poduszka hotelowa i wilgotna jej poszewka przejmowały ją wstrętem; co chwila rozlegał się łoskot straszliwy, gdy na dziedziniec wjeżdżała jakaś furmanka, a nadto z sąsiedniego numeru, dokąd prowadziły drzwi zamknięte na głucho i zatarasowane komodą, słychać było ciągłe hałasy i wrzaski.
— Sam ojciec nie ma wyobrażenia o udareniach[98], a będzie tu mnie uczył! — wrzeszczał piskliwie i z zajadłością nadzwyczajną głos dziecięcy.
— Ja ci się nie pytam, cembale, o to, czyja umiem udarenia, czy nie, tylko ci każę czytać… — odpowiadał głos gruby.
— No to ja ojcu mówię, że ojciec nie umie! Golić brody ojciec umie, strzyc kłaki to samo, ale co do czytania, to tam już nie ojca głowa.
— Widzieliście wy, moi ludzie… — biadał głos gruby. — Jeszcze toto do sztuby nie weszło, a już taki rezon. A cóż to będzie potem? Ojcem swym, rodzicem gardzisz?
— E!… daj mi tam, ojciec, święty pokój!… Pan inaczej kazał czytać, i cała rzecz.
— Ale tu pana nie ma, rozumiesz ty to? Jutro albo pojutrze wezmą cię na spytki i pójdziesz na grzyby, jak nie będziesz czytał, bo zapomnisz na amen.
— A, zaraz na grzyby… — mruknął głos dziecięcy.
Marcinek stojąc w oknie szeptał oklepane terminy gramatyczne, które umiał, nie dość powiedzieć jak pacierz, bo na wyrywki jak tabliczkę mnożenia — i spoglądał apatycznie na dziedziniec.
Rozmowa w sД…siednim numerze maЕ‚o go interesowaЕ‚a, natomiast uderzaЕ‚o go to, co widziaЕ‚ obok mieszkania strГіЕјa.
StaЕ‚ tam Izraelita odziany w surdut dЕ‚ugi, ale nie siД™gajД…cy do kostek i zupeЕ‚nie czysty. TrzymaЕ‚ w ustach biaЕ‚Д… koЕ›cianД… rД…czkД™ laski i sЕ‚uchaЕ‚ tego, co mu Ејywo rozpowiadaЕ‚ numerowy. Kiedy niekiedy rzucaЕ‚ spod oka wejrzenie na szyby, przy ktГіrych staЕ‚ Marcinek, i ciД…gle palcami prawej rД™ki drapaЕ‚ siД™ w brodД™. WkrГіtce zbliЕјyЕ‚ siД™ wolno do drzwi numeru i zastukaЕ‚.
— Któż tam? — z niepokojem spytała pani Borowiczowa, przekręcając klucz w zamku.
— To ja, proszę wielmożnej pani — rzekł przybyły, wsuwając do numeru głowę. — Jestem kupiec zbożowy, chcę troszkę powiedzieć o interesie.
— Ja nie mam teraz czasu mówić o tych sprawach, mój panie. Jedź pan z łaski swojej do Gawronek do mego męża, to się pan z nim rozmówisz.
— Tak to łatwo wielmożnej pani powiedzieć: jedź… Takie czasy okropne nastały z tą stagnacją[99], z tym… rządem. Zresztą, czy ja potrzebuję wielmożnej pani te rzeczy wytłumaczyć? — rzekł, wchodząc prawie forsą[100] do pokoju.
— Mój panie kupiec, ja nie jestem wielmożną, o interesie teraz i tutaj mówić nie będę, bo mam inne, ważniejsze sprawy na głowie…
— Z tym młodym kawalerem. Ja rozumiem, moja pani kochana. To jest niemały kłopot… ja to wiem… — rzekł z westchnieniem.
Westchnienie i sama wzmianka o kawalerze zmiД™kczyЕ‚y zaraz serce pani Borowiczowej.
— Oddawałeś pan może syna do gimnazjum? — spytała.
— Ja nie oddawałem, bo mnie nie bardzo stać na takie fanaberie w dzisiejszych czasach, ale mój brat, ten oddawał. No i użył na tej zabawce… A do której klasy? — spytał Marcinka z uśmiechem.
— Do wstępnej, panie.
— Uu! Bardzo dużo kandydaty, całe sto ludzi, powiadają, na trzydzieści cztery miejsca. Czy dobrze przygotowany… przepraszam, jak imię synka?
— Marcinek… — odrzekła pani Borowiczowa. — Pan się pyta, czy dobrze przygotowany? Zapewne że dobrze, ale czy zda… któż to może wiedzieć?
— Dlaczego on nie może zdać, taki Marcinek! — zawołał kupiec. — On zda na pewno, tylko od tego zdania do przyjęcia — to jeszcze cały loch. Niech pani obliczy: sto kilka i może jeszcze więcej kandydaty, na trzydzieści cztery miejsca… to jest okropna cyfra. Oni… te Moskale — dodał ciszej — oni chyba będą od razu nasze biedne dzieci pytać z łaciny przy egzaminie do wstępnej klasy!… Dzisiaj prawie każdy przygotowany, wszystkie mówią po rusku, a oni wybierają tylko niektórych. To są ciężkie czasy, moja pani, dla oszwiate…
Wejrzenie Marcinka spotkało się ze wzrokiem matki i nie zaczerpnęło tam otuchy. Ten Żyd zdał się nagle pani Borowiczowej złym zwiastunem. Miała chęć wyprosić go z numeru, kiedy on rzekł znowu:
— Mój brat dwa lata temu, jak oddawał synka tak samo do wstępnej klasy, to on się doskonale urządził.
— Jakże on się urządził?
— On sobie pomyślał: Kto może najlepiej wiedzieć, jak trzeba odpowiadać, żeby zdać do pierwszej klasy? Oczywiście ten, co egzaminuje do pierwszej klasy. On sobie pomyślał dalej: Dlaczego ten, co egzaminuje do pierwszej klasy, nie ma nauczyć mojego Gucia dobrze odpowiedzieć? Dlaczego on jemu nie może dać korepytycje, kiedy wszystkie profesory mają prawo dawać korepytycje? Mój brat tak sobie pomyślał i udał się do pana Majewskiego, który egzaminuje, który później przez cały rok uczy we wstępnej klasie ruskiego, artymetyki… on jego grzecznie poprosił…
— Dużo też zapłacił brat pański za takie lekcje?
— Tego ja nie wiem dokładnie, ale mnie się zdaje, że niedużo. To jest wyrozumiały człowiek, ten pan Majewski.
— A czy długo bratanek pański chodził do niego?
— To samo niedługo. Całej parady tydzień chodził.
— I zdał?
— Zdał bardzo dobrze, lepiej niż takie, co mieli korepytory akademiki…
— Panie łaskawy — rzekła matka Marcinka — nie mógłbyś się pan czasem dowiedzieć od swego brata, ile on też zapłacił panu Majewskiemu?
— Dlaczego nie? Ja mogę się dowiedzieć, ale odpowiem chyba aż jutro, bo mój brat mieszka bardzo daleko, na drugim końcu miasta, za przedmieściem Podpórką, a ja nie mam tam żaden interes…
— Ja bym panu zwróciła koszta na dorożkę — rzekła pani Borowiczowa, wydobywając z woreczka papierek rublowy i podając go kupcowi — gdybyś pan zechciał zaraz pojechać i dowiedzieć się szczegółowo.
— Owszem, ja to mogę zrobić dla pani — rzekł starozakonny, od niechcenia chowając papierek do portmonetki. — Ja się dowiem i niedługo wrócę. Adiu[101]!
Zanim pani Borowiczowa zdołała ochłonąć z ogniów, które na nią uderzyły, gdy słyszała o możności takiego polepszenia sprawy egzaminów, nim zdążyła skupić myśli i zważyć okoliczności, Izraelita już pukał do drzwi. Misję wywiedzenia się całego sekretu od brata mieszkającego na drugim krańcu miasta Klerykowa załatwił tak szybko, jakby w tym Klerykowie funkcjonowały jakieś piorunujące środki komunikacji, nigdzie dotychczas na lądzie stałym niewprowadzone.
— Mój brat powiada — rzekł jeszcze we drzwiach — że on na tę całą sztukę wydał po trzy ruble za godzinę, to znaczy dwadzieścia jeden. Żeby to było grzecznie w jednym papierku, to on dał dwadzieścia pięć rubli.
— A nie wiesz pan przypadkiem, gdzie mieszka pan Majewski?
— On mieszka na Moskiewskiej ulicy, w domu Baranka, z bramy po lewej ręce.
— Dziękuję panu bardzo — rzekła pani Borowiczowa — za pańską grzeczność. Kto wie, może i ja poproszę pana Majewskiego o lekcje dla mego syna.