Адкуль? З якой рэзервацыі?
З якой Беларусі такой?
Эх, вечная эміграцыя
На радзіме сваёй.
Я памятаю — настаўніцы голас
Быў. як біблейскае адкрыццё:
«Зямля сырая — фальклорны вобраз.
Зямля сырая — само жыццё...»
Не разумеў я ў тое імгненне
Ні сам гэты вобраз, ні голас яе...
Гады за гадамі —
I вось разуменне
Пятлёю навісла, дыхнуць не дае:
Добра, калі зямля сырая,
Добра. ляжаць у зямлі сырой,
А на Палессі зямля сухая —
Як жа ж ляжаць у зямлі сухой?!
Зямля як попел, зямля як сажа...
Мёртвая глеба труну абляжа...
Мове — на злом. душы — на пагібель.
Не наракаючы болей на лёс,
Я паміраць паеду ў Егіпет,
Там — гаварылі — аазісы ёсць.
Амаль дакументальнае апавяданне з уступам і неабходнымі тлумачэннямі
УСТУП
Красавік 1919 года. Гародня. Горад спешна пакідаюць вайсковыя часці былой кайзераўскай Германіі. Адыход немцаў вельмі ўстрывожыў стваральнікаў БНР. У ноце міністра беларускіх спраў літоўскага ўрада Язэпа Варонкі, накіраванай германскаму генеральнаму ўпаўпаважанаму ў Літве пану Цымерле, сказана: «...нямецкае войска пакідае... Гародню, пасля чаго польскія легіёны думаюць заняць Гародню і знішчыць усю работу беларускіх арганізацый... Беларускія вайсковыя часці... могуць выступіць супраць палякаў. Каб не лілося лішняе крыві, нямецкае войска павінна яшчэ на нейкі час застацца...»
Цымерле адказаў, што па ваенных меркаваннях адыход з Гародні «неабходны і адпавядае патрабаванню маршала Фоша, які, 25-га студзеня 1919 г. патрабаваў вольнага праходу для польскага войска праз Гародню і далей для змагання з бальшавізмам...»
27 красавіка белапалякі займаюць Гародню і тое, чаго небеспадстаўна баяўся міністр Я. Варонка, адбылося — у горадзе пачалося вынішчэнне ўсяго беларускага.
Нейкі незразумелы парадокс гісторыі ў тым, што, «змагаючыся з бальшавізмам», легіянеры Пілсудскага называлі бальшавікамі і... афіцэраў І-га Гарадзенскага Беларускага палка.
Пра маладога афіцэра з гэтага палка маё апавяданне.
Ты малады і без прычыны —
З чаго б твой розум ні схацеў —
Смяешся, а тваю дзяўчыну
Кахае польскі афіцэр.
Не ведаеш нягоды гэтай,
Ідзеш, любуешся сабой
I беларускія газеты [1]
Чытаеш на сцяне любой.
Там пішацца пра адраджэнне,
Пра войска ўласнае, пра лёс...
Тваё вайсковае адзенне,
Як доказ, што ўжо войска ёсць.
Званамі — гузікі, адзнакі
На кіцелі тваім гудуць!
Табе германскія ваякі
Чэсць, нібы роўні, аддаюць.
Яны ў Гародні, бы ў палоне...
Такі ўжо час... Ідзеш далей...
Турботы — заўтра, а сягоння
Ты — бескланотны салавей.
Жалейку чуеш. Як трысцінка,
Яна згінаецца, пяе.
Гарох купляеш ты на рынку
Пад гукі сумныя яе.
Адпачываеш так, як хочаш...
Гарох падсмажаны грызеш...
Да слова роднага ахвочы,
Купалаў прыгадаеш верш.
«Я зноў заснуўшую... (Чытаеш)
Было жалейку...» (Сапраўды,
Жалейка, як трысцінка тая,
Што каля нёманскай вады.)
Абавязкова зразумеюць
I спеў яе, і хрып грудзей
Гародня, Полацак і Менеск —
Ты ўпэўнены. Ідзеш далей...
Зірнеш на дах, па крыж касцельны,
У Нёмне варухнеш свой цепь
Або заходзіш у цукерню
Па вуліцы Купецкай, 7.
Учора там, зайцоў цукровых
У каве топячы і соў,
Доўнар-Запольскага «Асновы...» [2]
Гартаў, як Біблію бацькоў.
I разумеў асновы тыя.
Шаптаў: «У свеце пэўнасць ёсць —
Гародні сцепы векавыя
I Беларусі маладосць.
I ёсць каханне ў гэтым свеце,
Яно нікога не міне...
У Беластоцкім жджэ павеце,
Чакае мілая мяне».
I, пэўна ж, ведаць немагчыма,
Хоць сцісні вецер у руцэ,
Што любую тваю дзяўчыну
Кахае польскі афіцэр.
Што і яна выходзіць з хаткі
Да прыдарожпае капы,
З ражкоў яго канфедэраткі
Змятае хустачкаю пыл...
вернуться
З пачатку 1919 года ў Гародні выходзіла пяць беларускіх газет: «Бацькаўшчына», «Беларусь», «Зорка», «Родны край» і «Беларускі народ». Апошняя выдавалася на дзвюх мовах: беларускай і рускай. Пасля акупацыі горада белапалякамі гэтыя газеты былі закрыты.
вернуться
Нарыс прафесара М. В. Доўпар-Запольскага «Асновы дзяржаўнасці Беларусі» быў выдадзепы брашурай па-беларуску, па-руску і па-польску ў Гародні ў 1919 годзе.