— «Упамінанне імя Яго Недаступнасці скорагаворкай, або невыразна разглядаць як абгавор з адпаведнымі адсюль вывадамі...»
— «Разважанні пра справы і Ўлажэнні Яго Недаступнасці ў неадпаведным месцы і кепскім настроі лічыць нядбалым легкадумствам з усімі выцякаючымі вынікамі...»
— «За руплівасць і стараннасць на службе Яго Сцярвятніцтва Старэйшага Сокала надзяліць асаблівай увагай і ў далейшым называць «яго высокасцярвятніцтва Старэйшы Сокал Магніфікус Альціволанс...»[30]
Бывалі і іншыя Ўлажэнні — іх назапасілася вельмі многа, і ўсе яны выдаваліся на жоўтых скрутках, якія потым захоўваліся ў Стальным Куфры Галоўнай Канцылярыі.
Пасля прачытання Ўлажэнняў чулася гучнае ўхвальнае клекатанне, і госці пачыналі разыходзіцца. Як толькі адыходзіў апошні, Магутны Арол саскокваў з трона і пад крыло з Прыгожай Галубкай ішоў у спальню. Дзяўчаты-сойкі разыходзіліся па залах, змешваліся з кавалерамі-папугаямі і вялі свабодны лад жыцця, адпачываючы ад нялёгкіх абавязкаў фрэйлін.
Вечарам Магутны Арол часцей за ўсё раіўся са Строгім Сарычом і старшынямі канцылярый, а глыбокай ноччу — зноў з Ціхім Дзятлам. Потым ён ішоў у свае пакоі, і ў замку запаноўвала цішыня.
14
Часам у бурную непагадзь, калі цемру асвятлялі маланкі і грукатала неба, нібы абвальваліся скалы, Магутнаму Арлу рабілася тужліва і адзінока ў вялізарным замку сярод прывычных асоб. Ён адмяняў справы і вясёлыя відовішчы, садзіўся ў царскую нішу ў адной з верхніх вежаў і так сядзеў пры свячы адзін, задумліва ўглядаючыся ў навальнічную ноч. Нават Старэйшага Сокала не было побач — ён стаяў за дзвярыма, бо ў такія хвіліны ніхто не павінен бачыць уладара.
Ён углядаўся ў ноч, і хісткія думкі праносіліся ў яго галаве. «Чаго я дасягнуў? — думаў Магутны Арол. — Да чаго прыйшоў? А ці ўсё гэта, што магчыма смертнаму? А калі гэта ўсё, дык чаму турбуюць думкі? Я маю ўсё, што можна мець, няма каму са мной мерацца ні сілай, ні славай, ні багаццем, я наймагутны, і воля мая свабодная, і няма перашкодаў для яе. Нават для вады ёсць перашкода — сонца, нават для ветру — скалы, нават для святла — самая маленькая рэч на яго шляху. А для маёй волі няма перашкодаў. У мяне няма ворагаў, у мяне няма і сяброў — мой розум вышэйшы за дружбу або нянавісць. Дык што ж вярэдзіць душу, што перашкаджае піць асалоду з зямных радасцяў?»
Так разважаў Магутны Арол, а вецер ірваў і трапаў полымя свечкі, і ў нішы мітусіліся чорныя цені.
— Сокал!
Вокамгненна той быў побач.
— Сорак шулёнкаў.
— Ёсць, Ваша Недаступнасць!
Ад'ютант не цікавіўся задумай пана, не стрымліваў ад начнога мерапрыемства, не думаў пра яго вынікі — ён выконваў, бо выконваць было вышэйшай патрэбнасцю яго духу, самай салодкай яго ежай.
На халодным ветры на самай высокай вежы збіраліся шулёнкі. Яны спрасонку азіраліся, курчыліся і нервова варушылі крыламі, бо іх чакала штось таямнічае.
— Ты застанешся тут, — сказаў Магутны Арол Сокалу.
— Ёсць! — адклікнуўся той, прызначыў камандзіра атрада і рэціраваўся.
І чарада кідалася ў цемру.
Шулёнкі прыціскаліся да самай зямлі, іх строй раз-пораз парушаўся ветрам, але яны яго адразу ж аднаўлялі пад кіраўніцтвам свайго камандзіра, і палёт працягваўся. Ніхто не ведаў, куды іх вёў уладар, — вядома было адно: з такіх палётаў ніхто не вяртаўся.
А Магутны Арол ляцеў уверсе. Ён грудзьмі ўразаўся ў вецер, рассякаў яго крыламі — яму падабалася гэта барацьба.
Яны прыляцелі на бераг мора, дзе шум і грукат дасягалі такой сілы, што здавалася, нібы трэскаецца неба.
— Дваццаць — убок! — камандаваў Магутны Арол, і дваццаць шулёнкаў адляцелі і схаваліся пад скалой. Тут было ціха, і, збіўшыся ў гурт, яны чакалі наступнага загаду і адпачывалі. А тым, хто застаўся на беразе, загадалі капаць; крыламі і кіпцюрамі яны ўзяліся рыць пясок. Вецер валіў з ног, дождж сек па вачах, пярун аглушаў, і маланкі асляплялі, а мора, коцячы чарговы вал, разбурала краі ямы, і ўсё трэба было пачынаць спачатку. Шулёнкі выстраіліся перад ямай жывой сцяной: частка стрымлівала целамі націск мора, другая частка працягвала капаць.
Магутны Арол стаяў збоку і чакаў. Калі шулёнкі закопваліся на дастатковую глыбіню, ён камандаваў: «Адставіць», і тыя зноў выстройваліся перад уладаром, які загадваў:
— Цяпер вы павінны памерці. Такая мая воля.
— Ёсць, Ваша Недаступнасць! — адказаў дружны хор. І тут жа камандзір, як самы адданы, зрабіў над сабой намаганне і зваліўся мёртвы. Яго прыклад пераймалі іншыя, а тых, хто не валодаў такой уладай над сабой, магутны Арол біў дзюбай у галаву, і яны клаліся побач з таварышамі. Потым ён скінуў іх целы ў мора і саскочыў у яму. Яму заставалася саскрэбці толькі невялічкі слой, і ноч азаралася белым дрыготкім святлом — на дне ямы ляжаў зіхатлівы Плацінавы Абруч. Магутны Арол доўга сядзеў каля яго, ахоплены пакутлівым хваляваннем, і засяроджана перабіраў у памяці, чаго б яшчэ папрасіць; магутнасць, смеласць, непаражальнасць, багацце — усё было ўжо даўно дадзена, і прыдумаць новую просьбу не хапала фантазіі, а паўтарацца нельга было: Плацінавы Абруч двойчы не выконваў таго самага або падобнага жадання.